Begin 2010 komen de Wereldomroep en NRC Handelsblad met het bericht dat paters in de jaren 60 en 70 in ’s-Heerenberg zeker drie slachtoffers hebben misbruikt. Dit is in Nederland het startsein van een reeks schokkende onthullingen van seksueel misbruik binnen de Rooms-katholieke Kerk. In 2011 stelde de commissie-Deetman vast dat het misbruik in Nederland tussen 1945 en 1985 tussen de 10.000 en 20.000 slachtoffers kende. Ook in andere landen bleek op grote schaal misbruik te hebben plaatsgevonden door functionarissen van de kerk. In dit artikel wordt stilgestaan bij de rol die het Vaticaan hierin heeft gespeeld, en of en hoe zij misbruik aanpakt.
‘Wir haben es nicht gewusst.’
Zo reageerde kardinaal Ad Simonis bij Pauw en Witteman op de vraag wat hij als voormalig hoofd van de katholieke kerk in Nederland wist van het misbruik.
Ook het Vaticaan heeft de omvang van het probleem jarenlang gebagatelliseerd. Het staat symbool voor de ontkennende houding van de kerk tegenover aantijgingen van slachtoffers en media. Dat er misbruik plaatsvond binnen kerkelijke kringen, en dat dit zowel bij de Nederlandse als de Vaticaanse bestuurslaag bekend was, is inmiddels echter onomstreden.
Voor de Nederlandse kerk is deze conclusie getrokken door de commissie-Deetman, in opdracht van de Bisschoppenconferentie en de Konferentie Nederlandse Religieuzen: ‘Van onwetendheid van bisschoppen en andere kerkelijk bestuurders over de problematiek van seksueel misbruik was (…) geen sprake’¹. Ook binnen het Vaticaan wist men dat binnen de katholieke kerken wereldwijd misbruik plaatsvond. Bisschoppen hebben in de loop der jaren duizenden misbruikzaken bij het Vaticaan gemeld.
Op bestuurlijk niveau wist men dus dat er misbruik plaatsvond, en dat dit niet incidenteel gebeurde. De vraag rijst wat er vervolgens met deze wetenschap werd gedaan. Het teleurstellende antwoord is: aanvankelijk heel weinig. Het Vaticaan heeft lange tijd een beleid gehanteerd waarbij gepoogd werd misbruikzaken onder het tapijt te vegen en, wanneer deze uitkwamen, haar rol daarin te bagatelliseren. De commissie-Adriaenssens, het Belgische equivalent van de commissie-Deetman, concludeert dat voorkoming van imagoschade boven de belangen van slachtoffers werd gesteld.²
Een belangrijke oorzaak voor de falende afhandeling van meldingen van seksueel misbruik was het gemis aan beleidsregels betreffende de behandeling daarvan. Het Vaticaan heeft altijd het standpunt ingenomen dat nationale kerkelijke bewindslieden zelf verantwoordelijk zijn voor de aanpak van misbruikzaken. Gezien de invloedrijke rol die het Vaticaan altijd heeft gespeeld in de werkwijze van lagere kerkelijke instanties snijdt dit argument echter geen hout. Het Vaticaan had, als hoogste orgaan binnen de katholieke kerk, juist een prominente rol moeten spelen bij het aanpakken van misbruik.
Toch is het niet zo dat er geen regelgeving en beleid voorhanden was. De eerder genoemde Congregatie voor de Geloofsleer is de instantie die belast is met de bestrijding van (o.a.) seksueel misbruik. Het plegen daarvan is onder canoniek recht een ernstig misdrijf.³ In 2001 kwam de Congregatie met een richtlijn betreffende het te voeren beleid bij het aan het licht komen van misbruik.⁴ Daarbij was rapporteren aan de Congregatie verplicht, aangifte doen bij de gerechtelijke instanties niet.
Dit beleid, waarbij het belang van de kerk boven dat van slachtoffers wordt gesteld, is zelfs gevoerd nadat de omvang van het schandaal wereldwijd bekend werd. Toch begint het besef langzamerhand door te dringen dat er van hogerhand actie moet worden ondernomen. Paus Benedictus XVI (de voormalige leider van de Congregatie) heeft tussen 2011 en 2012 zo’n vierhonderd priesters uit de kerk verwijderd wegens het plegen van seksueel misbruik.⁶ Ook is het Vaticaan voor het eerst overgegaan tot het zelf vervolgen van een geestelijke.⁷
De Congregatie ging na kennisgeving echter zelden tot nooit over tot vervolging.⁵ Overplaatsing naar een andere kerk was doorgaans de zwaarste maatregel die werd opgelegd.
De benoeming van Paus Franciscus in 2013 gaf goede hoop dat het Vaticaan nu eindelijk schoon schip zou gaan maken. De paus heeft zich inderdaad een houding aangemeten die beter past bij de bezoedelde status van de kerk, maar van een strenge, doortastende aanpak kan nog niet worden gesproken. Het strafbaar stellen van kindermisbruik als een apart misdrijf in het Vaticaanse strafrecht en het oprichten van een commissie tegen seksueel misbruik klinken als belangrijke vorderingen, maar deze zijn vooral symbolisch te noemen. Onder Vaticaans recht was (kinder)misbruik immers al strafbaar. Daarnaast is de commissie geen onderzoekscommissie die inzage krijgt in de dossiers en maatregelen kan nemen. Bovendien is zij alleen bevoegd binnen Vaticaans grondgebied. Het merendeel van de daders heeft hier dus niets van te vrezen.
Jentze Crom
22 jaar, student Nederlands recht en fiscaal recht
Het hele jaar door komen alleen de allerbeste studenten door de strenge selectie voor een buitenlandse stage van Loyens & Loeff. Het mooie is wel dat als je eenmaal binnen bent, je ook echt gaat leren van de allerbesten in je vakgebied. Daarbij staan onze kantoren in de belangrijkste wereldsteden en financiële centra. Van Parijs tot Singapore, van Londen tot New York. Geïnteresseerd in een stage van twee maanden waarvan één in het buitenland? Solliciteer naar een stageplaats via onze website:
www.loyensloeffacademy.nl
