Vrijspraak, dat is wat Advocaat Inez Weski eist voor zijn cliënt Ridouan Taghi in het voortslepende Marengoproces. Na de pro-formazittingen bij de rechtbank Amsterdam is in maart 2021 de inhoudelijke behandeling begonnen. Het OM zou tijdens het opsporingsonderzoek naar Taghi en de andere verdachten die terechtstaan meermaals en doelbewust de regels van de rechtsstaat hebben geschonden.
Dit werd betoogd door Suzanne Boersma bij hun pleidooi op 16 september 2022. Hierdoor zou het OM het recht op vervolging hebben verloren en de rechtbank zou het OM daarom niet-ontvankelijk moeten verklaren. Mocht dit niet het geval zijn, dan moeten in ieder geval de ontsleutelde telefoonberichten, ook wel PGP-berichten genoemd, worden uitgesloten van het bewijs.1
Wat zijn PGP-berichten eigenlijk? Een PGP-telefoon is een telefoon die veel privacy biedt. PGP betekent dan ook letterlijk Pretty Good Privacy. Het is een bepaald type versleuteling waar het heel lastig is om de versleutelde data uit te halen. In het criminele milieu worden de PGP-telefoons veelvuldig gebruikt gemaakt. Criminelen vallen minder op door de geavanceerde software op de PGP-telefoons. Zo kan degene die een “stille sms” stuurt van een PGP-telefoon niet getraceerd worden, dit is voor een crimineel een groot voordeel. Zij gingen er vroeger vanuit dat berichten – die werden verstuurd via PGP – maar 48 uur werden opgeslagen en daarna werden verwijderd. Dit bleek na het vervolgen van het softwarebedrijf Ennetcom toch anders te liggen. Het gevolg was dat 3,6 miljoen PGP-berichten in handen van de politie kwam. De politie heeft uit deze berichten veel bewijsmateriaal voor verscheidene rechtszaken gehaald.2
Eén van de hoofdpunten van het betoog van advocaten Boersma en Weski ging om het bemachtigen van bewijs uit de ontsleutelde PGP-berichten. In 2016 en 2017 heeft het OM het bewijs verkregen in een witwasonderzoek waarbij de bedrijven Ennetcom en PGP Safe werden opgerold. Het advocatenduo meent dat er onderzoek is gedaan zonder dat daar concrete aanleiding voor was. Er zou sprake zijn van een “sleepnet” en het bewijs dat hieruit voortkwam zou onrechtmatig zijn verkregen. Het advocatenduo stelt: “Zonder wettelijke grondslag en juridische waarborgen is de privacy van burgers geschonden.”3
Via het zogenaamde sleepnet heeft het OM te weinig rekening gehouden met de controle van het bewijs en de mogelijkheid om het bewijs te betwisten in het proces. Tijdens het pleidooi betogen de advocaten van Taghi en de medeverdachten dat de berichten niet in de juiste context worden uitgelegd door het OM. Daarnaast benadrukten zij dat de eigenaar van de serviceprovider zelf is veroordeeld voor witwassen en valsheid in geschriften.4
Naast het bovenstaande heeft het OM Europese jurisprudentie links laten liggen en verkeerd belicht, aldus de raadsvrouwen. Dit heeft er toe geleid dat Weski en Boersma de rechtbank hebben verzocht om bij het Hof van Justitie van de Europese Unie prejudiciële vragen te stellen over het inwinnen van informatie via het PGP-netwerk.5
De Hoge Raad heeft in juni van dit jaar nog bepaald dat het gebruik van de zogenaamde “Ennetcomdata”, een andere benaming voor de versleutelde berichten, rechtmatig is. De Hoge Raad oordeelt dat de gang van zaken in het verkrijgen van de versleutelde data niet in strijd is met het Wetboek van Strafvordering of het wettelijke stelsel van Nederland.6
Echter, met de pleidooien van 16 september willen Inez Weski en Suzanne Boersma verscheidene vragen aan het licht brengen. Weski strijdt al sinds de inval bij Ennetcom tegen het gebruik van de ontsleutelde PGP-berichten als bewijs. De eerdergenoemde 3,6 miljoen PGP-berichten die in de handen van de politie zijn gevallen, kunnen volgens Weski onmogelijk een duidelijk beeld geven van wie wat heeft gestuurd en wanneer diegene dat heeft gestuurd. Door deze bepaalde mate van onzekerheid zou de informatie mede onrechtmatig zijn. In verscheidene eerdere zaken heeft Weski eveneens betoogd dat de PGP-berichten onrechtmatig zijn. Haar principiële benadering wordt tegenwoordig niet meer door veel advocaten gehanteerd. Dit komt grotendeels door de meerdere afwijzingen die het onrechtmatigheid-verweer al heeft gekend.7
Het Openbaar Ministerie heeft – zoals eerder genoemd – de data gevonden in witwasonderzoeken tegen de bedrijven Ennetcom en PGP Safe. De berichten die bij de onderzoeken werden onthuld, zijn als het ware een extra voor het OM. Weski meent dat het in het onderzoek naar Ennetcom eigenlijk niet nodig was om de berichten te lezen. Daarom zou het onrechtmatig zijn om in de servers met miljoenen berichten te kijken.8
De vraag is als het ware of de mogelijkheid tot anonieme communicatie een grondrecht is. Er wordt betoogd dat de recherche met het doorspitten van een dergelijke grote hoeveelheid data de privacy van alle afzenders zou hebben geschonden. De Hoge Raad is van mening dat de recherche hiertoe gerechtigd is en het dus niet gaat om onrechtmatig verkregen bewijs. Als we het specifiek hebben over de Ennetcomdata, dan is het bewijs rechtmatig verkregen. De servers van Ennetcom waren in Canada gelokaliseerd. De Nederlandse justitie heeft toestemming gevraagd aan een Canadese rechter voor het onderzoek. Die stelde als enige eis dat alle belastende informatie die buiten de zaak valt, aan een Nederlandse rechter moet worden voorgelegd. Deze mag dan oordelen of de data bij andere zaken kan worden gevoegd. Hier heeft het OM zich aan gehouden en de informatie is dus niet onrechtmatig, aldus de HR.9
In de IJsselstein-zaak werd betoogd dat de beklaagde partij nooit inzicht heeft gekregen in de PGP-berichtgeving waar het bewijs uit is gehaald. De Hoge Raad is van mening dat dit niet nodig is, aangezien het Openbaar Ministerie in de processtukken duidelijk heeft aangegeven hoe zij aan de belastende informatie is gekomen. Er zou geen enkele twijfel bestaan over de afzender van de PGP-berichten die tegen de verdachte worden gebruikt.10
Het bestrijden van de uitspraken van de Hoge Raad zal een zeer lastige taak worden voor Weski en Boersma. Er zijn geen opsporingsmethoden geschonden, aangezien alles volgens de juiste justitiële procedures is gegaan. Hierdoor zal het zeer lastig worden om de onrechtmatigheid van het verkregen bewijs aan te tonen. Mochten de PGP-berichten toch als onrechtmatig bewijs worden aangemerkt, dan zal dit veel invloed hebben op verscheidene zaken en zullen veel verdachten mogelijk worden vrijgesproken.
Bas van Houttum