‘Kinderen wonen thuis bij hun ouders en moeten worden beschermd’. Dat is het uitgangspunt van artikel 16 van het Verdrag inzake de Rechten van het KIND (IVRK),1 maar dit recht is niet absoluut. Onder omstandigheden is een inbreuk op dit recht toegestaan. Denk aan een kind dat wordt verwaarloosd of mishandeld en ouders die constant ruziën. Of het kind is gehandicapt of heeft gedragsproblemen en de ouders kunnen de zorg niet dragen.2 De oplossing van de problematiek moet altijd worden gezocht in een family environment.3 Een kind moet zich op zijn plek voelen in een stabiele, veilige en ondersteunende omgeving.
Wie is bevoegd?
Uithuisplaatsing is een ingrijpend middel dat op twee verschillende manieren kan worden gerealiseerd.4 Het vindt vrijwillig plaats als ouders of verzorgers instemmen met het feit dat iemand anders tijdelijk hun minderjarige kind opvoedt. Gedwongen is ook een optie. Dan beveelt de kinderrechter de uithuisplaatsing.
Er zijn vier instanties die een verzoek tot gedwongen uithuisplaatsing kunnen indienen bij de rechter: de Raad voor de Kinderbescherming, een jeugdbeschermingsorganisatie (bijvoorbeeld Jeugdzorg Nederland), het Openbaar Ministerie en het college van B&W.5
Bij gedwongen uithuisplaatsing staat voorop dat financiële en materiële armoede of omstandigheden die direct en uitsluitend aan dergelijke armoede te wijten zijn, nooit de enige motivering mogen zijn om een kind bij zijn ouders weg te halen.6 Om te voorkomen dat een kind op deze gronden op willekeurige wijze uit huis wordt geplaatst, is het dus een gerechtelijke instantie die beslist over de vraag of er een noodzaak tot uithuisplaatsing aanwezig is.7
Als het kind uit huis geplaatst moet worden, dan zijn de ouders in principe verplicht om hieraan mee te werken.8 Weigeren de ouders? Dan kan ondersteuning van de politie worden gevraagd. Heeft dit ook geen effect? Dan kan worden overwogen om het gezag van de ouders te beëindigen, waardoor ieder contact met het kind kan worden verbroken. Uiteraard komt dit middel niet snel in beeld.
Waar gaat het kind heen?
De oplossing moet altijd worden gezocht in een family environment: een plaatsing in een residentiële instelling is slechts geoorloofd voor zover dat noodzakelijk is voor de belangen van het kind.9 Dit betekent dat als eerste wordt beoordeeld of het kind bij de andere ouder, een ander familielid, pleegouders, een gezinshuis of een open instelling van een zorgaanbieder kan worden geplaatst.10
Hoewel het ongewenst is, kan een kind ook in een gesloten instelling geplaatst worden.11 Het kind mag dan niet alleen naar buiten en anderen mogen niet alleen naar binnen. Vanzelfsprekend is dit ontzettend ingrijpend voor het kind en daarom is een dergelijke plaatsing slechts mogelijk onder uitzonderlijke omstandigheden. Zo dient er minstens sprake te zijn van ernstige opvoedings- of gedragsproblematiek waardoor de ontwikkeling naar volwassenheid ernstig wordt belemmerd. Ook moet er een risico bestaan dat het kind uit beeld raakt van de jeugdhulp en daardoor niet de zorg krijgt die nodig is. Ten slotte moet een deskundige gedragswetenschapper toestemmen met de plaatsing in een gesloten instelling.
Rechten van het kind?
Na de uithuisplaatsing behouden de ouders weliswaar het gezag over het kind, maar zij voeden en verzorgen hun kind tijdelijk niet.12 Ook kunnen zij hun kind niet altijd meer zien: er bestaat een omgangsregeling. Het kind is ver verwijderd van het vertrouwde nest, welke rechten heeft hij of zij dan nog wel?
De primaire doelstelling van de uithuisplaatsing is het creëren van een fijne leefomgeving van het kind. Dit blijkt onder andere uit het feit dat er altijd rekening moet worden gehouden met de godsdienstige en culturele achtergrond van het kind.13 Het is daarom bijvoorbeeld expliciet niet toegestaan om tijdens de plaatsing van het kind aan te moedigen om van religie te veranderen. Ook is er aandacht voor het recht op onderwijs: het kind moet in de gelegenheid worden gesteld om, net als een thuiswonend kind, normaal onderwijs te volgen.
Daarnaast mag de uithuisplaatsing voor het kind niet uitzichtloos zijn. Uiteindelijk is de uithuisplaatsing van het kind namelijk gericht op terugplaatsing.14 De uithuisplaatsing mag daarom maximaal twaalf maanden duren. Wel kan steeds door een jeugdbeschermingsorganisatie worden gevraagd om de uithuisplaatsing te verlengen, telkens voor opnieuw twaalf maanden. Naast verlenging is het mogelijk om de uithuisplaatsing vroegtijdig te beëindigen door een verzoek in te dienen bij de kinderrechter.
Verwijderd van je ouders, maar niet van je rechten
Voor een kind is niets zo ingrijpend en treurig als de scheiding van je ouders. Vaak zijn er alleen maar verliezers. De geschetste procedure lijkt omkleed met voldoende waarborgen en het kind wordt voorzien van goede rechtsbescherming. Een kind is verwijderd van de ouders, maar niet van zijn of haar rechten.
Teun van Dam