In het weekend van 7 november 2022 ging het weer eens fout: de politie moest gebruik maken van waarschuwingsschoten toen ze twee veertienjarige kinderen betrapten die een overval pleegden met het gebruik van een nepwapen.1 Daarnaast deed ook de veroordeling van twee minderjarige broers voor de moord op de 15-jarige Tim veel stof opwaaien.2
Situaties zoals deze twee, waarbij het gaat om minderjarigen die een ernstig delict plegen, is zeker niet zeldzaam. Zo zijn tot begin november van dit jaar al meer gewapende overvallen door minderjarigen gepleegd dan in heel 2021.3 Dit is natuurlijk een zorgelijke trend en vraagt om een oplossing. In dit artikel bespreek ik waar de kern van het probleem precies ligt, en belangrijker nog, hoe dit probleem moet worden opgelost.
Zorgelijke trends
De cijfers van het CBS lijken in eerste instantie aan te geven dat sprake is van een daling in de criminaliteit.4 Echter, wie wat nauwkeuriger naar de cijfers kijkt, kan concluderen dat er inderdaad sprake is van enkele negatieve trends in de jeugdcriminaliteit. Het gaat dan om de high impact crimes (HIC) en het percentage van recidive.5
Met high impact crimes moet worden gedacht aan straatroof, overvallen en ernstig geweld, die grote impact hebben op slachtoffers, hun omgeving en de samenleving als geheel. Nooit eerder was het percentage aangehouden minderjarigen voor dit soort overvallen zo hoog als dit jaar: bijna 35%. De helft van de 167 jeugdige verdachten was jonger dan 16 jaar oud. In 2021 was dit percentage nog 28%.
Het aantal gevallen van recidive is de afgelopen jaren ook licht gestegen. Hoogleraar Jeugdrechtspleging Ido Weijers vindt het feit dat de kleine groep ernstige jonge daders, die zich onder meer schuldig maakt aan HIC-delicten, de afgelopen jaren alleen maar groter is geworden nog veel verontrustender. ‘Die doen dit allang niet meer om het experiment en de kick’. Ook landelijk overvalcoördinator Jos van der Stap ziet de ernst van het probleem in: ‘Deze jonge verdachten kunnen in korte tijd uitgroeien tot zware criminelen. Ze stijgen niet langzaam op de ladder met één soort criminaliteit, maar plegen al op jonge leeftijd geweld en worden actief in de drugshandel’.7
Wat is de oorzaak?
Welke omstandigheden zorgen ervoor dat deze stijging kan plaatsvinden? Volgens Randell Thorpe van ADAMAS, een organisatie die jongeren op het rechte pad probeert te krijgen, speelt het normaliseren van wapens een grote rol. ‘Vroeger als er steekpartijen waren, gebeurde het met messen uit de keukenla van je moeder. Tegenwoordig heb je machetes van veertig tot zestig centimeter lang. Als je dat in je lichaam krijgt, is het wel wat anders dan een aardappelschilmesje.’ Ook kunnen wapens tegenwoordig sneller worden verkregen. Applicaties als Telegram zorgen voor vliegensvlugge communicatie waarin snel contacten worden gemaakt met mensen in de criminele wereld. Vroeger ging dit voornamelijk via het dark web, waardoor het een stuk lastiger was. Kortom, hoe makkelijker het wordt, hoe sneller het gebeurt.
Oplossing
Een oplossing voor dit probleem is zeker nodig. In zijn boek ‘Kansen bieden, kansen pakken. De aanpak van jonge veelplegers’ geeft Weijers antwoord op de vraag hoe deze jonge criminelen terug op het rechte pad kunnen komen.9
De oplossing ligt volgens Weijers in het verdiepen in de ontwikkelingsfase van de jeugdigen. Sommige jonge criminelen vinden dat ze lekker bezig zijn. Ze voelen zich comfortabel in het leven van hun criminele inkomsten en criminaliteit wordt in hun omgeving gewoon gevonden. Toch bestaat onder jongeren die een criminele routine hebben ontwikkeld ook een flink deel dat twijfelt en erkent dat ze hier niet eindeloos mee door willen gaan. Daarnaast bestaat een groep die al (met vallen en opstaan) probeert een andere weg in te slaan.
Uit het jarenlange onderzoek van Weijers naar jonge criminele routiniers komt naar voren dat elk van deze verschillende groepen een eigen aanpak behoeft, die wordt afgestemd op de motivatie van de jongere om weg te gaan uit de criminaliteit.10
De aanpak van Minister van Justitie en Veiligheid Yeşilgöz-Zegerius en Minister voor Rechtsbescherming Weerwind sluit hierop aan, blijkt uit hun brief aan de kamer.11 Zij proberen met een totale investering van 183 miljoen euro tot een gestructureerde aanpak te komen. ‘Dit alles vraagt om lokaal maatwerk, want we zien dat de problemen per wijk en van persoon tot persoon verschillen. Professionals in de wijk, die de jongeren en hun gezinnen kennen, weten nu eenmaal het beste wie er direct zorg en ondersteuning nodig hebben’.
Hoewel het jaren kan duren voordat het effect van deze aanpak zichtbaar wordt, is het op dit moment goed nieuws dat er een structurele oplossing komt.
Fiona Thelen