Per 1 januari 2023 is de handel, het bezit en de productie van lachgas voor het recreatief gebruik landelijk verboden.[1] Het lachgasgebruik nam de laatste jaren toe in verschillende groepen, waaronder ook bij jongeren.[2] Het leidde niet alleen tot enorme gezondheidsrisico’s, maar er gebeurden ook vreselijke ongelukken door weggebruikers die lachgas gebruikten. De invoering van de wet om recreatief gebruik van lachgas te verbieden, lag al een tijdje klaar, maar werd steeds uitgesteld door gebrek aan geld voor handhaving. Uiteindelijk is daar wel geld voor uitgetrokken: maar liefst 14 miljoen.[3] Echter, de politie en het Openbaar Ministerie kunnen zeker het komende halfjaar nog niet handhavend optreden.[4] Hoe kan het dat er eindelijk een verbod is gekomen voor een middel dat schadelijk is voor de gezondheid en ook gevaarlijk, maar er niet meteen tegen wordt opgetreden? En waren er niet al wetten waarin lachgas verboden was?
Wat is lachgas?
Lachgas (distikstofoxide) is een niet-irriterend, kleurloos, zoet smakend en zoet geurend gas.5 Het is meestal verkrijgbaar in lachgaspatronen of in grote tanken. Het inhaleren ervan zorgt voor een sterke, korte roes. Je krijgt meteen een gevoel van bewustzijnsverlies: iemand wordt licht in zijn of haar hoofd, voelt minder pijn en de spieren ontspannen. Geluid en beeld kunnen daarnaast op een andere wijze binnenkomen en iemand kan ook dingen horen of zien die er niet zijn, ook wel hallucinaties genoemd.6 Deze effecten van lachgas duren ongeveer 1-5 minuten, maar na het gebruik ervan kunnen er nog lang effecten zijn.7
Wijziging Opiumwet
Per 1 januari 2023 is lachgas toegevoegd aan lijst II van de Opiumwet, waardoor het wordt gekwalificeerd als softdrug. Het doel van dit verbod is om de grote beschikbaarheid van lachgas voor recreatief gebruik te verminderen en daarbij het aanbod te beperken; het gebruiken van lachgas valt echter niet onder het verbod. Met dit verbod is het voor de politie mogelijk om meteen in actie te komen ingeval iemand niet-beroepsmatig lachgas in zijn bezit heeft, verkoopt of produceert.
Overige wet- en regelgeving
Op grond van andere wetten was het verrichten van handelingen met lachgas al strafbaar. Denk hierbij aan de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, de Geneesmiddelenwet, de Warenwet, de Wegenverkeerswet 1994, de wetgeving op het gebied van gevaarlijke en chemische stoffen en op decentraal niveau de Algemene plaatselijke verordening (APV).8 Ondanks dat er dus al wetten bestonden die het verrichten van handelingen met lachgas strafbaar stelden, wordt er door de plaatsing van lachgas op lijst II een extra interventiemogelijkheid gecreëerd. Hierdoor wordt ter bescherming van de verkeersveiligheid, de volksgezondheid en de samenleving in zijn algemeenheid een sluitend en doeltreffender kader geboden voor het verminderen van het aanbod van lachgas voor recreatief gebruik; de politie heeft dus extra mogelijkheden om hiertegen op te treden.
Risico’s lachgas gebruik aanleiding tot verbod
De zogenoemde Risicobeoordeling lachgas die de Rijksoverheid liet uitvoeren, was een aanleiding voor het lachgasverbod. Uit de beoordeling volgt dat lachgas verschillende risico’s met zich meedraagt voor de samenleving en de volksgezondheid.9 Zo kan lachgas onder andere zorgen voor bevriezing, duizeligheidsklachten, verslaving, neurologische schade en letsel door verkeersongevallen.10 Verder blijkt uit de Monitor Drugsincidenten (MDI) dat het aantal incidenten met lachgas toeneemt.11 Het komt vaak voor dat lachgas overmatig en regelmatig wordt gebruikt.
Medisch en technisch lachgas wel toegestaan
Het verbod op lachgas heeft onder andere betrekking op het bezit en de verkoop ervan in de vorm van een genotsmiddel. Het technisch gebruik ervan blijft echter wel toegestaan. Denk hierbij aan extra vermogen in verbrandingsmotoren. Hetzelfde geldt voor het medisch gebruik van lachgas. Tot slot mag het ook nog steeds in voedingsmiddelen, bijvoorbeeld om slagroom op te spuiten.12
Geen handhaving tot 1 juli 2023
Ondanks dat het lachgasverbod op 1 januari 2023 is ingegaan, blijft de politie voorlopig nog handhaven op grond van APV-bepalingen en andere strafwetgeving indien dit overlast of gevaar oplevert.13 Het lachgas wordt vanaf 1 januari 2023 wel in beslag genomen, maar het Openbaar Ministerie en de politie hebben afgesproken dat zij tot 1 juli 2023 nog niet gaan handhaven op dit lachgasverbod.14 Dit is afgesproken om alles zo goed mogelijk in te richten voor vervoer, inbeslagname en opslag van lachgas; er moet een heel proces worden ingericht rondom lachgas en de vervolging door het Openbaar Ministerie. De ingangsdatum van de wetswijziging – 1 januari jl. – werd pas 14 november 2022 bekend gemaakt en daarom was er simpelweg te weinig tijd voor de politie en het Openbaar Ministerie om op 1 januari 2023 de wetswijziging helemaal te hebben verwerkt in de processen en volledig te kunnen handhaven.15 De komende tijd zal dus worden bezien wat nodig is voor de implementatie, zoals wijzigingen in werkafspraken, aanwijzingen en ICT-aanpassingen.
Politie treedt wél op
Echter, het is volgens een politiewoordvoerder niet zo dat er tot de zomer helemaal niet wordt opgetreden. Ze stelt: “Als lachgas de verkeersveiligheid in gevaar brengt, zullen we dat echt niet laten lopen”.16 En als gemeenten zelf regels hebben over lachgas, dan kunnen die in de meeste gevallen blijven gelden. Ook neemt de politie lachgas in beginsel wel in beslag als het om grote hoeveelheden gaat, denk hierbij aan 200 tot bijna 500 gasflessen met lachgas.17 Zodra de politie en het Openbaar Ministerie klaar zijn om te handhaven, zal er eventuele vervolging plaatsvinden op grond van de Opiumwet.18 Er is dus zeker niet sprake van een vrijstelling om tot 1 juli 2023 toch nog lachgas te bezitten, te verkopen of te produceren.
Emma Kalender