In deze editie een Expert aan het Woord op het gebied van infectieziektebestrijding, de medische milieukunde en de forensische geneeskunde. Expert Machiel Vonk is maar liefst 36 jaar werkzaam bij de GGD in Groningen als arts maatschappij en gezondheid. Sinds 2015 is hij regionaal arts consulent bij het RIVM voor de drie noordelijke provincies. Binnen deze functie was hij tijdens de coronapandemie nauw betrokken als schakel tussen het RIVM, de regio en andere betrokken partijen en zorgde hij voor een brede verspreiding van kennis en duidelijkheid inzake corona voor de noordelijke regio. Vandaag zal hij een aantal vragen beantwoorden voor het In Casu magazine!
Hoe word je van basisarts regionaal arts consulent?
Ik ben begonnen met de studie geneeskunde in Groningen en was na het afronden van mijn studie in 1984 basisarts. Het begin van mijn carrière bij de GGD begon daarna eigenlijk meer uit verlegenheid. Omdat de arbeidsmarkt destijds erg slecht was en er zich in 1986 een kans voordeed op een baan bij de GGD Groningen, heb ik deze gegrepen, al was dat niet mijn eerste keuze. Als medisch adviseur hield ik mij vanaf het begin bezig met infectieziektebestrijding, medische milieukunde en forensische geneeskunde. Daarnaast heb ik de opleiding voor sociale geneeskunde gedaan en heb ik een tijdje bij de bloedbank gewerkt. Pas in 2015 ben ik regionaal arts consulent geworden bij het RIVM, dat ben ik voor de helft van de tijd.
Wat houdt uw werk als regionaal arts consulent in?
Als regionaal arts consulent heb je een belangrijke rol bij de regionale ondersteuning infectieziektebestrijding. Hierbij ben ik verantwoordelijk voor een verbinding tussen het RIVM en de regio, voor de brede verspreiding van kennis, de ondersteuning van de regio en ben ik bij uitbraken van infectieziekten zoals het coronavirus bijvoorbeeld in zekere zin een belangrijke schakel tussen verschillende partijen. Zo hebben wij nauw contact gehad met de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI) om zaken te regelen voor het RIVM.
Maar ook alles wat met vluchtelingen en infectieziekten te maken heeft is mijn werkterrein en ook klimaatontwikkelingen en infectieziekten.
Wat vindt u interessant aan de sociale geneeskunde?
Bij de sociale geneeskunde kijken we vooral naar het grote geheel. Hierbij is de individuele patiënt niet per se belangrijk, wat natuurlijk gek klinkt omdat we die wel nodig hebben. Het gaat bij de sociale geneeskunde vooral om de condities die er bij iemand of grote groepen hebben geleid tot verspreiding van een ziekte of een bepaald ziekteverloop en welke omstandigheden tot die condities en uiteindelijk de ziekte hebben geleid. Het gaat hierbij dus meer om de context en hoe je die op beleidsmatig niveau kunt veranderen om de risico’s van verdere verspreiding van ziektes te verminderen. Kijk naar COVID, het virus op zich, daar kunnen we niet veel tegen doen, maar we hebben wel invloed gehad op het gedrag van mensen met betrekking tot COVID.
Waar heeft u zich tijdens de coronapandemie vooral mee bezig gehouden?
Het LCI heeft zich ontwikkeld in het beleidsmatige aspect, de inhoud werd bepaald door het OMT en de uiteindelijke beslissingen lagen bij het kabinet. Als consulent functioneerden we als voorpost voor de LCI en de GGD om vragen te beantwoorden, informatie te verzamelen en uit te leggen wat het doel was van alles wat er aan de hand was. In mijn GGD functie ben ik daarnaast tegen de directeur publieke gezondheid aangeschoven om bij het opzetten van de maatregelen een inhoudelijke uitleg te geven. Vanaf het begin van 2020 heb ik mij dan ook bezig gehouden met het uitleggen van de situatie op het beleidsniveau van de regio. Als inhoudelijke mensen geven wij slagen om de arm, en de minister is er om zekerheden te geven.
Heeft u zich ook bezig gehouden met het testbeleid?
Jazeker. Ik heb het hele testbeleid opgezet in Groningen in maart 2020 en daarna was ik eindverantwoordelijk voor het testbeleid in Groningen. Aan alles wat er gebeurde aan wijzigingen en nieuwe testen heb ik bijgedragen. Ik was niet overal direct bij betrokken, maar was uiteindelijk wél bij alle beslissingen eindverantwoordelijk. Het gekke was dat het kabinet het in eerste instantie niet eens was met ons testbeleid, maar dit een paar weken later in heel Nederland heeft willen opstellen.
Binnen het testbeleid heeft de GGD een fiks datalek gehad in 2021, heeft dit veel effect gehad op uw werkzaamheden destijds?
Dat registratiesysteem van testen is buiten de GGD om opgezet. Omdat er in korte tijd veel moest worden opgetuigd hebben ze daar snel een systeem voor gekozen. Door de snelheid rammelde het systeem aan alle kanten. Het vervelende was, dat wij door het datalek niet bij de gegevens uit het systeem konden, terwijl het ons eigen medisch dossier was. Verbanden leggen uit de systemen was dan ook erg lastig. Het datasysteem blijft bovendien ook nu nog een heikel punt en er wordt nog druk gediscussieerd over hoe het systeem uiteindelijk er uit moet komen te zien.
Er zijn in coronatijd natuurlijk veel verschillende maatregelen opgelegd en vervolgens weer opgeheven. Had u het in sommige situaties anders gedaan dan ons kabinet?
Ongetwijfeld, maar ik ben dan ook geen politicus. Politici maken andere afwegingen. Als deskundige hoef je bijvoorbeeld verschillende partijen niet mee te nemen. De politiek maakt op basis van andere argumenten afwegingen en neemt al dan niet een inhoudelijk advies mee.
Is er binnen de gezondheidszorg veel veranderd naar aanleiding van de coronapandemie, bijvoorbeeld op het gebied van de opschaling van de zorg in een volgende soortgelijke situatie?
Dat gebeurt op dit moment niet en dat zie ik ook in de toekomst niet gebeuren. De zorg is nog steeds doodop van de twee jaren die achter ons liggen.
Het thema van deze editie is coronavirus, hoe nu verder. Enig idee hoe de situatie rondom corona zich de komende tijd zal ontwikkelen? Het lijkt er op dat we er bijna “vanaf” zijn, hoe denkt u daarover?
We waren heel snel van de maatregelen af, maar niet van het virus zelf. Na het afschaffen van de maatregelen waren er veel meer mensen die het virus meedroegen, alleen bleek dit veel minder uit de ziekenhuisopnamen. Ik denk persoonlijk dat we de komende tijd wel even op weg zijn met verschillende varianten. Zolang we niet iedereen hebben gevaccineerd lopen we een groot risico op de ontwikkeling van nieuwe varianten op de wereld. Hoe die eruit zien, dat weten we niet.
Zijn er ook maatregelen die worden genomen om de gevolgen van een misschien gelijkwaardige situatie als de pandemie te voorkomen in de toekomst? Denkt u dat we klaar zijn voor een volgende pandemie?
Als je de kamerbrieven bekijkt zie je dat er van alles en nog wat wordt georganiseerd. Er is een plan om een pandemische eenheid op te richten waarbij een bureau de pandemie opvangt en de GGD versterkt. Er wordt ook gekeken naar de afbouw van de maatregelen en alles wat is opgezet om niet te snel af te bouwen. Hoe deze pandemie verloopt weten we natuurlijk nog niet en dus zijn er diverse scenario’s gemaakt. Het zou volgend jaar een soort seizoensgriep kunnen worden bijvoorbeeld of er kunnen elk jaar andere varianten van het virus uitbreken. Bij het laatste scenario word je gedwongen om alles weer in stelling te brengen en aan te scherpen.
In 2019 en 2018 heb ik verkondigd dat het van belang zou zijn een oefening op te stellen voor een toekomstige pandemie en de bestrijding hiervan. Hierbij vroeg ik aan instanties hoe we dit moesten doen. Het antwoord dat ik overwegend kreeg was dat we daar toch niet klaar voor zouden zijn. Dat was wel heel bizar. Het is namelijk belangrijk altijd scherp te zijn op dergelijke situaties.
Dat was vóórdat COVID er was. Als u deze vraag nu opnieuw zou mogen stellen, denkt u dat het antwoord is veranderd?
Er hebben zich natuurlijk verschillende ontwikkelingen voorgedaan naar aanleiding van de pandemie. Er zijn nu bijvoorbeeld allerlei fondsen beschikbaar om bij een pandemiebestrijding instrumenten op poten te zetten. Maar als er de komende jaren niks gebeurt, dan drogen de fondsen weer op. Helaas gaan de dingen meestal zo.
Welke zaken zijn van belang om voldoende voorbereid te zijn op een volgende pandemie?
Je moet met name wereldwijd een goed signaleringssyteem hebben. Dat je bijvoorbeeld door middel van labaratoria snel kennis hebt over een bepaald virus en dat je die kennis snel kunt verspreiden naar de rest van de wereld. Dit zag je goed gaan bij de omicron variant in Afrika. In het licht hiervan is een internationaal netwerk op het gebied van de bestrijding van pandemische infectieziekten van groot belang.
Mayte Garcia Faria Delgado