Na een chaotische en frustrerende periode is het dan eindelijk zover: de coronamaatregelen zijn zo goed als volledig afgeschaft. Op 15 maart kondigde het kabinet aan dat er vanaf 23 maart geen coronabewijs meer wordt vereist voor evenementen met meer dan 500 bezoekers.1 Komt er met dit besluit dan definitief een einde aan het QR-codesysteem, of is het juist het begin van een meer omvattend digitale identiteit? Wat heeft de coronacrisis ons geleerd over de digitalisering van onze samenleving? En wat staat ons in de toekomst te wachten?
De coronapas, een beginnetje?
De coronapas was geen middel zonder enige vorm van controversie. Op 25 september 2021 werd dit unieke systeem ingevoerd voor meerdere sectoren. Om toegang te krijgen tot de betreffende sectoren moest je een QR-code aanmaken. Een dergelijke QR-code was alleen beschikbaar voor een persoon die gevaccineerd, genezen of getest was. Over de grondwettelijkheid van deze coronapas zijn meerdere rechtszaken gevoerd, recent nog in februari 2022.2 Ondanks vele kritische geluiden vanuit de politiek en de bevolking heeft de pas tot het einde toe stand gehouden. De coronapas lijkt echter nog maar het begin te zijn van een veelomvattende digitale identiteitspas. Maar hoe zit dit precies?
Nieuw Europees voorstel maakt kansen
Op 3 juni 2021 heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan tot aanpassing van de EU-verordening 910/2014, ook wel bekend als de eIDAS-verordening. Deze verordening regelt de Europese harmonisatie op het gebied van eID’s zoals het Nederlandse DigID, maar ook andere zaken zoals de elektronische handtekening.3
In het voorstel staat de invoering van een digitale Europese identiteit centraal. Dit betekent een algemeen digitaal EU-paspoort dat voor iedere EU-burger beschikbaar zou moeten zijn. Volgens de Europese commissie voldoet de huidige eIDAS-verordening niet aan de marktbehoefte, vooral omdat de eID’s enkel in de overheidssector worden gebruikt en slechts beperkt toepasbaar zijn voor commerciële partijen.
Het is uiteindelijk de bedoeling dat iedere EU-burger zelf kan aangeven welke gegevens worden gedeeld vanuit het nieuwe Europese eID. Daarmee moet ook de digitale Europese portemonnee straks multi-inzetbaar zijn en kan het bijvoorbeeld worden gebruikt voor het aanvragen van een lening in alle EU-lidstaten.4
De Europese Unie wil met dit voorstel een nieuwe stap maken in de digitalisering van de Europese samenleving en noemt dit ‘de digitale toekomst van Europa vormgeven’. Wat in deze doelstelling wordt benadrukt is het feit dat de nieuwe digitale identiteit moet worden vormgegeven in overeenstemming de Algemene Verordening Gegevensbescherming, die ziet op de bescherming van persoonsgegevens.5
Volgens een Eurobarometer-enquête heeft 63% van de EU-burgers behoefte aan een veilige digitale
EU-identiteitsbewijs voor de toepassing van online diensten.
Einde van de vrijheid?
In een tijd waarin het wantrouwen tegenover de overheid zijn hoogtijdagen viert, hoeft er niet lang gezocht te worden naar kritiek op de Europese digitale identiteitpas. Er zijn meerdere wetenschappers die zich zorgen maken over de inzet van een dergelijke Europese digitale identiteitspas. Ze noemen het initiatief ook wel ‘Het einde van vrijheid’.6 Ze verwijzen hierbij vaak naar het Indiase digitale ID-systeem Aadhaar: een digitale identiteitspas met 1,3 miljard gebruikers, die onder andere is gekoppeld aan het betalingssysteem van Mastercard. Dit digitale ID omvat vele persoonsgegevens, waaronder biometrische gegevens, die door mazen in de wet makkelijk kunnen worden doorgespeeld.7
Ook Bart Jacobs, docent privacy en identiteit aan de Radboud Universiteit, is bezorgd over de toepassing van een algemene digitale identiteitspas.
Hij waarschuwt voor het feit dat digitale paspoorten op dit moment nog niet goed geregeld zijn in vergelijking met fysieke paspoorten. Hij benadrukt dat de commerciële lobby, zoals de Big Tech, de pandemie heeft aangegrepen om een digitale identiteitspas door te drukken.8 Daarentegen is hij over het algemeen wel te spreken over de gemeenschappelijke technische architectuur in de Europese Unie voor een digitale identiteit. Volgens hem moet de Big Tech door de Europese Commissie worden uitgesloten bij de creatie van dit systeem door gebruik te maken van open source software. ‘Identiteit is geen handelswaar’, zo wordt het door de Big Tech helaas wel gezien.9
Beter zicht op verwerking van jouw gegevens
Het lijkt duidelijk te zijn dat het einde van de coronapas geen einde inluidt voor de onze digitale identiteit. Meerdere wetenschappers waarschuwen dan ook voor ‘het einde van vrijheid’. Dit is echter wat te kort door de bocht. Op basis van het voorstel van de Europese Commissie lijkt de digitale pas juist meer waarborgen te creëren voor de EU-burger. De pas biedt de mogelijkheid voor de burger om weer zicht te hebben op de verwerking zijn eigen gegevens.
Met de toenemende digitalisering van onze samenleving lijkt de invoering van een digitale identiteitspas onvermijdelijk. Het is van het uiterste belang dat de invoering gepaard gaat met sterke waarborgen op het gebied van privacy en dat niet alleen het ‘gemak’ en de economische waarde van een dergelijk systeem centraal staat. Het voorstel van de Europese Commissie lijkt deze waarborgen te bieden. De interessante vraag is hoe dit initiatief zich gaat ontwikkelen.
Marijn de Ruiter
