Uit het regeerakkoord blijkt dat het nieuwe kabinet voornemens is om het leenstelsel af te schaffen en de basisbeurs weer in te voeren. De regering wil 1 miljard uittrekken om de studenten die onder het leenstelsel schulden hebben gemaakt te compenseren. Dit leidde tot verontwaardiging bij veel studenten. Op sociale media ging de hashtag #krompensatie viraal. Valt onze generatie inderdaad tussen wal en schip?
De basisbeurs tot 2015
Als uitwonende student ontving je tot 2015 maandelijks €286,15. Als je nog thuis woonde was dit €102,77.1 Indien je binnen 10 jaar je diploma haalde hoefde je deze basisbeurs niet terug te betalen. Voor studenten wier ouders een laag inkomen hadden bestond er een aanvullende beurs. Als je meer geld nodig had kon je dit lenen bij DUO.2 3 Over deze lening moest je rente betalen.4 De looptijd van de lening was maximaal 15 jaar. Je hoefde niet af te lossen zo lang je minder dan 84% van het minimumloon verdiende.5
Het leenstelsel vanaf 2015
Met ingang van het collegejaar 2015/2016 verdween de basisbeurs. Studenten kunnen even veel studiefinanciering krijgen als in het oude stelsel, maar vanaf nu moest alles worden terugbetaald. Met uitzondering van de aanvullende beurs, die bleef als gift voortbestaan.
Met het geld dat dit de overheid zou opleveren, zouden investeringen tot maar liefst 1 miljard per jaar worden gedaan in het hoger onderwijs.
Daarnaast zou het stelsel eerlijker zijn omdat het belastinggeld naar onderwijsinstellingen zou gaan in plaats van naar de studenten. Zo hoefde de bakker niet langer te betalen voor de opleiding van de advocaat. Tegenstanders van het leenstelsel betoogden dat de afschaffing van de basisbeurs tot gevolg zou hebben dat de drempel om te studeren te hoog zou worden. Daarnaast zou een schuld voor afgestudeerden betekenen dat ze later minder geld konden lenen bij een hypotheekaanvraag. De Minister van Onderwijs beloofde dat een studieschuld geen gevolgen zou hebben bij een hypotheekaanvraag bij de banken.
Een verschil met het oude stelsel is dat er geen rente wordt berekend over de studielening. Daarnaast is de maximale looptijd om de lening af te lossen maximaal 35 jaar en hoef je niet af te lossen zo lang je minder dan 100% minimumloon verdient. Tot slot hoef je nooit meer dan 4% van je inkomen boven het minimumloon af te dragen.
Geslaagd experiment?
De investeringen in de kwaliteit van het onderwijs zijn niet zo hoog als de overheid van tevoren schetste.
Een investering van een miljard euro per jaar wordt in ieder geval niet behaald.6 De NOS rekende uit dat er in de afgelopen vier jaar per Nederlandse student €13 per maand werd geïnvesteerd, slechts een fractie van het bedrag van de basisbeurs.7 Daarnaast is de belofte van de Minister van Onderwijs over de hypotheekaanvraag niet nagekomen. Banken zien het gehele leenbedrag als schuld, zelfs als je al een deel hebt afgelost.8 Studenten zijn door het leenstelsel echter niet afgeschrikt om te gaan studeren, blijkt uit een evaluatie van ResearchNed Nijmegen.9
Vanaf 2023: terugkeer van de basisbeurs
Veel van de beloftes over en de verwachtingen van het leenstelsel zijn niet nagekomen. De drempel om te studeren is niet hoger geworden, maar er is niet genoeg geïnvesteerd in de kwaliteit van het onderwijs en de studieschuld van afgestudeerden blijkt meer nadelen te hebben dan verwacht. Daarom is het nieuwe kabinet voornemens om per 2023-2024 de basisbeurs weer in te voeren. Waarschijnlijk zal dit stelsel veel op het oude stelsel lijken: een basisbeurs voor iedere student, een aanvullende beurs voor studenten wier ouders een laag inkomen hebben en
de mogelijkheid om meer geld te lenen. Die lening zal waarschijnlijk minder gunstig zijn dan die onder het huidige leenstelsel, denk aan hogere rente en een kortere aflossingstermijn.
Compensatie
Voor de studenten vanaf 2023 kan de vlag uit, maar onder de huidige generatie studenten heerst veel onvrede. Er wordt naar verwachting slechts één miljard beschikbaar gesteld om deze generatie tegemoet te komen. Volgens de studentenvakbond LSVb komt dit neer op €1.000 per student, een druppel op een gloeiende plaat. Ama Boahene, voorzitter van de LSVb pleit voor een compensatie van €14.000 per student*), gelijk aan vier jaar basisbeurs. Daarnaast wil zij dat de basisbeurs in het nieuwe stelsel €500 tot €600 per maand wordt.10 Inmiddels hebben bijna 80.000 studenten de petitie #nietmijnschuld getekend.11 Hiermee eisen ze volledige compensatie van het leenstelsel, met andere woorden: een basisbeurs met terugwerkende kracht.
Hoe nu verder?
Onder de streep is het leenstelsel geen succes gebleken. Er laait nu een enorme dicussie op over hoe dit moet worden opgelost. Veel studenten hebben een grote schuld, die van mij liegt er na vier jaar maximaal lenen ook niet om. €14.000 compensatie klinkt studenten dus als muziek in de oren. Echter, het is natuurlijk een onzinnig en irrealistisch voorstel. Je kiest er immers zelf voor om geld te lenen. Daarnaast vergeet men dat de lening in het huidige stelsel veel gunstiger is dan de aanvullende lening naast een basisbeurs. Bovendien kan er niet zomaar 14 miljard worden opgehoest. De Tweede Kamer heeft een motie voor volledige compensatie daarom verworpen. Het zou in mijn ogen wel rechtvaardig zijn als de belofte van de minister, over de rol die de studieschuld speelt bij een hypotheekaanvraag, toch nog zou worden gehouden. Daarmee wordt een hoge schuld al veel minder problematisch.
Tim van Hoewijk
