Het bestaat al sinds mensenheugenis, maar de laatste jaren worden we ermee overspoeld: fake news.1 Sinds de opkomst van social media en het geavanceerde gebruik van algoritmes golft het fake news als een doorlopende tsunami over ons heen. En dus moet je tegenwoordig een nieuwsbericht dubbelchecken om er zeker van te zijn dat het de waarheid weergeeft. Het gevaar van fake news heeft zich al uitgewezen. Zo zijn er duidelijke aanwijzingen dat er met de verspreiding van fake news serieus geprobeerd is om de Amerikaanse verkiezingen te manipuleren.2 Hoe kunnen we, met het oog op de toekomst, voorkomen dat dit volledig uit de hand gaat lopen?
De pandemie: brandhaard van complottheorieën
Fake news heeft een grote impact op onze samenleving. Dat is alleen al te zien aan de vele desinformatie over het coronavirus, waarvan de infectiegraad ongeveer net zo hoog ligt als die van het virus zelf. Zo zou Bill Gates het virus hebben gecreëerd, om vervolgens de wereldbevolking te hersenspoelen door ze te injecteren met een chip via het vaccin. Ook zou het coronavirus bedacht zijn door de overheid om de schadelijke effecten van 5G te verdoezelen.
Bewijzen voor deze beweringen zijn er niet. Waarom geloven mensen het dan?3 In de meeste gevallen heeft dat te maken met een diepgewortelde angst die ten grondslag ligt aan de onheilspellende bewering. Het is dan ook van belang dat we aanhangers van dergelijke theorieën niet letterlijk nemen, maar wél serieus nemen en onderzoeken waar hun angst vandaan komt.4
De aanval op de democratie
Een schoolvoorbeeld van wat fake news kan brengen is de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Gedreven door de overtuiging dat ‘the election was stolen’ marcheerden duizenden Trump-aanhangers naar het Capitool in Washington D.C., om vervolgens het hart van de Amerikaanse democratie letterlijk te openen, of liever gezegd: open te rijten. Social media hebben in deze gebeurtenis een enorme rol gespeeld.5 In de nasleep van deze tragedie hebben social media zoals Facebook en Twitter het gebruikersaccount van Donald Trump geblokkeerd.6 Het is echter de vraag of dit dé oplossing is voor de fabeltjesfuik.
De afgelopen maanden is het vaker gebeurd dat sociale media een account blokkeerden voor bepaalde tijd, of zelfs levenslang. Recentelijk nog bij Willem Engel, nadat hij het adres van Sigrid Kaag had
gedeeld op Twitter.7 Het is echter de vraag of Twitter dit zomaar mag doen. In principe moet dit natuurlijk kunnen, aangezien Twitter een privaat bedrijf is, dat zelf zijn regels mag bepalen. Maar social media bekleden tegenwoordig een omvangrijke publieke functie. Moeten ze dan zomaar iemand de mond kunnen snoeren? Zo is Trump de eerste president die nagenoeg uitsluitend via Twitter heeft geregeerd.8 Nu is hij verbannen van dit medium. Stel dat dit zou gebeuren bij een Nederlandse politicus, die continu via Twitter zijn opruiende mening verspreidt, dan rijst de vraag of dit niet een inbreuk is op de vrijheid van meningsuiting.9 Een eenduidig antwoord op deze vraag is moeilijk te geven en zal in de praktijk wel afhangen van de vraag of het nieuws of fake news is, maar het is zeker iets om over na te denken.
De Europese Commissie heeft een handige tool om complottheorieën te herkennen. Twijfel je of een bepaalde bewering een complottheorie is raadpleeg dan deze pagina.
De Europese Unie vs. Fake news
In 2015 oordeelde ook de Europese Commissie dat er iets moest gebeuren tegen de verspreiding van fake news door de Russische overheid. Naar aanleiding hiervan werd in 2015 binnen de EU de East StratCom Task Force (ESCTF) opgericht. Deze taskforce heeft als taak te bepalen of er sprake is van een nieuwsberichtgeving die valse informatie bevat en of deze in lijn is met gebruikelijke Kremlin-propaganda. Het tweede criterium is nogal politiek beladen en het is de vraag of dit nodig is om tot de definitie van fake news te komen. In 2018 ontdekte bijvoorbeeld onder andere GeenStijl dat hun artikelen in de fake news database van de ESCTF stonden. Het bleek echter helemaal geen fake news te betreffen, een grove fout van de ESCTF.
Een bepaald nieuwsbericht als fake news bestempelen is niet zomaar iets. Het is dan ook van belang dat hier een met voldoende waarborgen omklede rechtsgang tegenover staat (art. 6 EVRM). Bij artikelen die de ESCTF als fake news kwalificeerde stond deze rechtsgang niet open. Er was alleen de mogelijkheid om een klacht in te dienen via een contactformulier. Dit voldoet niet aan de criteria van art. 6 EVRM. Bovendien is er daarnaast geen mogelijkheid tot bezwaar of beroep. De enkele zaken die in Nederland hierdoor zijn opgekomen hebben geleid tot een onbevoegdverklaring van de rechter, gezien het feit dat de Europese Unie voor een onrechtmatige daad alleen bij de unierechter ter verantwoording kan worden geroepen.10
Juiste aanpak nog niet ontdekt
Hoe we op dit moment met fake news omgaan lijkt niet de oplossing te zijn van dit probleem. Naast dat fake news niet alleen meer afkomstig is van de Russische overheid of van een voormalige VS-president, is het van belang dat de waarborgen van art. 6 EVRM in acht worden genomen. Ook de rol van de social media-kanalen staat centraal in de strijd tegen fake news, de vraag is of het blokkeren van accounts een oplossing is. Dat er wat moet gebeuren aan de verspreiding van fake news is duidelijk, maar hoe we het precies moeten aanpakken is moeilijk te zeggen. Om de kwaliteit van de nieuwsvoorziening blijvend hoog te houden moeten we tot een geavanceerde analyse kunnen komen om scherp onderscheid te kunnen maken tussen nepnieuwsberichten en ‘echte’ nieuwsberichten.
De ESCTF heeft een website met de database van alle nieuwsberichten die zij als fake news hebben aangemerkt. Check het via deze link.
Marijn de Ruiter
LONDON’S CALLING!
Ben jij een ondernemende student Nederlands, Fiscaal of Notarieel recht en ben jij klaar voor een unieke ervaring? Wil jij in vier dagen tijd ondergedompeld worden in de wereld van de internationale rechtspraktijk en kan jij niet wachten om erachter te komen hoe het is om bij Stibbe te werken? Ben jij minimaal derdejaars student en klaar voor een uitdaging? Meld je dan aan voor London Calling 2022!
Met een groep bevlogen studenten ga je van donderdag 5 t/m zondag 8 mei 2022 het avontuur aan in Londen. Samen met de andere studenten en onder begeleiding van zeven medewerkers van verschillende praktijkgroepen ga je onder meer op ons kantoor in Londen aan de slag met een internationale case. Hierdoor krijg je een goed beeld van de werkzaamheden als advocaat bij Stibbe. Ook ontmoet je uiteraard onze kantoorgenoten van kantoor Londen tijdens de sociale activiteiten!
Houd alvast de volgende data vrij in je agenda:
· aanmelden kan t/m zondag 27 maart 2022;
· in de week van 28 maart hoor je of je bent geselecteerd voor een selectiegesprek en assessment, die plaatsvinden in de week van 11 april;
· op dinsdag 26 april vindt de kick-off dag plaats op ons kantoor in Amsterdam;
· op 18 mei organiseren wij een feestelijk Reüniediner in Amsterdam.
Wil je ervaren of jij de klik hebt met Stibbe? Register now!
Aanmelden
Aanmelden kan door jouw CV, officiële cijferlijst(en) van de universiteit en eventuele stagebeoordeling(en) te uploaden in PDF-format. In plaats van een reguliere motivatiebrief, ontvangen wij daarnaast graag de antwoorden op onderstaande vragen:
1. Waarom solliciteer jij voor London Calling?
2. Heb jij al eerder kennisgemaakt met Stibbe? Zo ja: waar en wanneer was dit, en wat was naar aanleiding daarvan jouw indruk van Stibbe als kantoor?
3. Wanneer verwacht jij je bachelor en/of master af te ronden?
4. Naar welke praktijkgroep(en) gaat jouw voorkeur uit op dit moment en waarom?
5. Wat zullen wij jou nooit zien doen?
6. Wat voor een rol neem jij gewoonlijk aan in een groep?
7. Overige opmerkingen waarvan jij denkt dat het goed is dat wij dit weten.
Dit document kan je vervolgens (wederom in PDF-format) uploaden onder de button ‘motivatiebrief’.
Vanzelfsprekend vindt de masterclass plaats volgens de op dat moment geldende maatregelen.