Windmolenparken, sommige mensen vinden ze afgrijselijk, waar anderen ze een goed alternatief vinden voor energie. Grote kans wellicht dat laatstgenoemden niet in de buurt van zo’n park wonen. Niet alleen het aanzicht van een windmolenpark wordt als verschrikkelijk beschouwd, ook de klachten die men kan oplopen door naast een park te wonen zijn vaak verschrikkelijk. Hoe kan het dat er steeds meer windmolens worden gerealiseerd, terwijl omwonenden ernstig overlast ondervinden? Zijn windmolens daadwerkelijk dé manier om klimaatverandering tegen te gaan en zo ja, moet er dan niet wat meer naar de mens worden geluisterd?
Van wind naar elektriciteit
Dat het klimaat verandert is niet te ontkennen. Tijdens het klimaatakkoord in Parijs zijn een aantal doelen gesteld om verdere negatieve klimaatverandering te voorkomen. Om aan deze afspraken te voldoen moet Nederland overstappen naar duurzame energiebronnen zoals de wind en zon.1 Deze energietransitie zou moeten zorgen voor een volledig CO2-vrij elektriciteitssysteem in 2050. Eén manier om aan dit klimaatakkoord te voldoen is door gebruik te maken van windenergie door middel van windturbines, in de volksmond windmolens genoemd. Hoe hoger een windturbine is, hoe meer wind hij vangt en hoe meer stroom wordt opgewekt. Om aan te tonen: een windturbine met een hoogte van 210 meter, produceert zo’n 50% meer energie per jaar dan de traditionele windmolen van 100 meter hoogte.2 Van deze windturbines mogen er maximaal zestien per jaar op windmolenparken worden geplaatst.
elektriciteitsproductie uit op 133% van de klimaatdoelstelling van 2030. Echter, hoe hoger de windturbine, hoe groter de kans op overlast.
Het proces van wind-energietransitie verloopt als volgt: door de kracht van de wind worden de rotorbladen, de wieken, in beweging gebracht. Deze beweging wordt naar de elektriciteitsgenerator geleid door een zogeheten ‘naaf’, waarna de wind is omgezet in energie.3 Wanneer we uitgaan van de grote windturbines, levert dit 8 miljoen kWh energie per jaar op. Volgens het Nibud verbruikt een gemiddeld huishouden 2730 kWh energie. 8 miljoen kWh is voldoende om ongeveer 2900 huishoudens van stroom te voorzien.4 Wanneer je dit zo leest, lijken windturbines een goede stap in de richting naar een beter milieu. Helaas hebben windturbines ook enige nadelen, met name voor mens en natuur.
Van wind naar lawaai
Windturbines kunnen voor overlast zorgen bij omwonenden: de turbines maken veel geluid, geven slagschaduw en hebben impact op het landschap.5 Er zijn wettelijke normen opgesteld waardoor deze problemen worden ingeperkt, maar dat betekent niet dat er geen overlast meer is.
Voordat een windmolenpark wordt gerealiseerd, wordt er een ruimtelijke procedure doorlopen.6 In de zomer van 2021 heeft de Raad van State een tussenuitspraak gedaan betreffende deze wettelijke normen waar windturbines aan moeten voldoen. Meer specifiek ging deze zaak over de bouw van zestien windturbines in Delfzijl. Deze uitspraak is het gevolg van het Nevele-arrest.7
In dit arrest werden prejudiciële vragen gesteld over de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s.
‘Indien op grote schaal de grote windturbines veelvuldig worden gebouwd komt de jaarlijkse elektriciteitsproductie uit op 133% van de klimaatdoelstelling 2030.’
Het hof was in die zaak van oordeel dat voor de ontwikkeling van een Belgisch windturbinepark een milieubeoordeling had moeten plaatsvinden. Dit was ten onrechte niet gedaan. Door deze zaak waren bezwaarmakers van oordeel dat deze uitspraak ook in Nederland dwingt tot een milieubeoordeling bij de realisering van een windturbinepark. De Raad van State gaat mee in het oordeel van de bezwaarmakers en is van mening dat het Europese recht dwingt tot milieubeoordeling voor windturbinenormen.8 De belangrijkste eis is dat de normen een ‘plan of programma’ vormen op grond van een Europese milieurichtlijn.9 Deze tussenuitspraak zorgt ervoor dat de regering aan zet is. Overheden mogen de windturbinenormen in het Activiteitenbesluit en Activiteitenregeling niet gebruiken, totdat een milieubeoordeling is gemaakt door de regering.
Nieuw fenomeen: het windmolensydroom
Windturbines voldoen niet slechts onvoldoende aan de wettelijk gestelde normen, maar de turbines kunnen bij mensen zorgen voor gezondheidsproblemen. Bij mensen zijn meetbare afwijkingen gevonden in het gehoor en in de hersenen, waarvan soms zelf blijvend.10 Dit wordt het windmolensyndroom genoemd, maar dit is nog geen officieel erkende ziekte. Het syndroom is het gevolg van de trillingen van windmolens, die bestaan uit: niet hoorbaar (1) en uiterst laag van toon (2).11
Klachten die mensen hebben met het windmolensyndroom uiten zich voornamelijk in slaapstoornissen. Ook hebben mensen op den duur andere klachten, voortkomend uit slaapstoornissen.12 Deze klachten, zoals een aandachtsstoornis en oorsuizen, komen indirect door het geluid die windmolens produceren. Dit windmolensyndroom is op 9 november jongstleden door de Franse rechter erkend.13 Kort samengevat gaat deze zaak over een echtpaar naast wier huis een windmolenpark met zes windmolens werd gerealiseerd. Het park was nog geen kilometer van hun huis verwijderd. Na twee jaar klachten als slapeloosheid, hartkloppingen en oorsuizen is het stel op doktersadvies verhuisd. Na enkele maanden waren al deze klachten verdwenen. Ondanks dat het windmolensyndroom geen erkende ziekte is, was de Franse rechter van oordeel dat het stel slachtoffer was geworden van dit syndroom.
Volgens hoogleraar privaat- en duurzaamheidsrecht Prof. Mr. Dr. Björn Hoops van onze universiteit heeft deze uitspraak niet veel invloed op de Nederlandse rechtspraak.14 Hij is van oordeel dat dit een medische kwestie is. Daardoor is het, zolang de ziekte niet officieel is erkend, niet toepasbaar voor soortgelijke kwesties. Daarnaast is het geen Nederlandse jurisprudentie; de Nederlandse rechter hoeft dit niet over te nemen. Hoops voegt hieraan toe dat de uitspraak wel van invloed zal zijn op de denkwijze van activisten, rechters en advocaten omdat zij elkaars
zienswijzen beoordelen. Hij noemt hierbij als voorbeeld de Urgenda-zaak.15
Zorgplicht windmolenexploitanten en overheid
Het beste beentje moet vóór worden gezet als het gaat om de energietransitie. De wereld warmt steeds meer op, haast is dus geboden. Eén van de manieren om aan het Klimaatakkoord te voldoen is het gebruik van windenergie door middel van windturbines. Wanneer er voldoende ‘grote’ turbines worden gerealiseerd zal dit voor voldoende energietransitie zorgen om het Klimaatakkoord te halen. Deze ‘grote’ turbines zullen daarentegen ook voor meer overlast zorgen voor omwonenden. Windmolenexploitanten en de overheid moeten meer nadenken over de belangen van omwonenden en de impact op landschappen. Zo heeft de hoogste Nederlandse bestuursrechter bepaald dat Europees recht dwingt tot het maken van een milieubeoordeling voorafgaand aan de realisering. Daarnaast moet het windmolensyndroom serieus worden genomen. Ondanks dat de uitspraak van de Franse rechter geen direct effect zal hebben op de Nederlandse rechtspraak, kan ik mij niet voorstellen dat in de toekomst windmolenexploitanten en de overheid deze uitspraak zullen negeren, vanwege de zorgplicht dit zij hebben bij de bouw van windmolenparken.
“Het oordeel van de Franse rechter lijkt in lijn met wat wetenschappelijk onderzoek al langer laat zien.” – Jan de Laat, klinisch-fysicus-audioloog LUMC
Chantal van Huffelen
