Het ontnemen van de nationaliteit van een Jihadstrijder: wenselijk?

Lees verder

Op 23 januari 2015, nog geen twee weken na het aangerichte bloedbad op de redactie van Charlie Hebdo, besloot het Franse constitutioneel hof unaniem tot het ontnemen van de Franse nationaliteit van Ahmed Sahnouni, een in 2013 veroordeelde terrorist. “De vraag of iemands nationaliteit ontnomen mag worden, wordt een legitieme vraag, indien de betreffende persoon besluit zijn eigen land aan te vallen, een land waar hij toebehoort, is geboren of is geaccepteerd”, aldus Franse premier Valls.1 Ook in Nederland kan iemands nationaliteit ontnomen worden wegens onwenselijk gedrag. Hoe steekt dit nou in elkaar? Wanneer mag je iemands nationaliteit ontnemen wegens onwenselijk gedrag? En wellicht belangrijker: heeft zo’n ontneming ook daadwerkelijk het gewenste effect?
Internationaal rechtskader

De achtergrond van het ontnemen van de nationaliteit is vooral in het internationale recht te vinden. Artikel 15 van de Universele verklaring van de rechten van de mens (UVRM) staat hierin centraal en regelt het verbod op het willekeurig ontnemen van de nationaliteit. Invulling van deze norm is te vinden in het Verdrag van New York tot beperking der staatloosheid (1961). Staatloosheid mag slechts in uitzonderlijke gevallen het gevolg zijn van ontneming van de nationaliteit (artikel 8 lid 3)2 Dit verdrag heeft het startschot gegeven aan een systematische bestrijding van staatloosheid: een bestrijding die in vrijwel alle nationaliteitswetgeving terugkomt.

Ook het Europees Verdrag Inzake Nationaliteit is toonaangevend. Autonomie van de staten staat voorop bij het regelen van eigen nationaliteit (artikel 3). Belangrijk is ook artikel 5: nationaliteitwetgeving mag niet discrimineren naar geslacht, religie, ras, huidskleur of nationale of etnische origine. Tot slot geeft artikel 7 van het verdrag een aantal voorbeelden in welke gevallen een staat tot intrekking van een nationaliteit over mag gaan. Zo geeft het artikel onder andere verliesgronden in geval van het vrijwillig in vreemde krijgsdienst treden en in geval van gedrag dat de essentiële belangen van de staat ernstig schaadt.

De sterke autonomie die het Europees Verdrag inzake nationaliteit benadrukt, heeft ervoor gezorgd dat de verliesgronden per land sterk verschillen. In dit kader heeft het ILEC-project (Involuntary Loss of European Citizenship) verschillende rechtsvergelijkende onderzoeken gedaan en richtlijnen gepubliceerd.3 Naast enkele procedurele regels geeft het ILEC het volgende: het evenredigheidsbeginsel moet ervoor zorgen dat ontneming van de nationaliteit nooit automatisch gaat, maar via een uitdrukkelijke ontnemingsprocedure. Tot slot moet het onwenselijke gedrag een misdrijf zijn, dat zonder redelijke twijfel vaststaat en de strafrechter hiervoor een sanctie moet hebben opgelegd.

Nederland

Op nationaal niveau zijn twee verliesgronden van belang. Ex artikel 14 lid 4 RWN mag het verlies van het Nederlanderschap in beide gevallen niet leiden tot staatloosheid.
Artikel 15 lid 1 onder e Rijkswet op het Nederlanderschap (hierna: RWN) regelt het verlies van het Nederlanderschap wegens het vrijwillig in militaire dienst treden van een vreemde staat die betrokken is bij gevechtshandelingen tegen het Koninkrijk of een bondgenootschap waarvan het Koninkrijk lid is. Deze bepaling geldt niet voor minderjarigen en geldt alleen in het geval er sprake is van een staat. Indien iemand zich aansluit bij een vijandige groepering gaat deze bepaling niet op. Het is dan nog maar de vraag of IS als een staat gezien kan worden. Functioneert deze vreemde entiteit wel als staat? Deze enigszins problematische verliesgrond brengt daardoor zelden nationaliteitsverlies met zich mee.

Beter kan worden gekeken naar artikel 14 lid 2 RWN: de ontneming van het Nederlanderschap wegens misdrijven. De minister kan het Nederlanderschap intrekken van de persoon die onherroepelijk is veroordeeld voor de onder a, b en c genoemde misdrijven. Onder b vallen de mogelijkheid tot het ontnemen van het Nederlanderschap wegens de veroordeling van artikel 83 Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) (terroristisch misdrijf) en artikel 205 Sr (werven voor vreemde krijgsdienst respectievelijk gewapende strijd).

Er lijkt onderscheid te worden gemaakt tussen jihadstrijders met een dubbele nationaliteit en die met een enkele nationaliteit. Is dit niet discriminatoir?

Kanttekeningen

Bij de ontneming van de nationaliteit kunnen een aantal kanttekeningen geplaatst worden. Ten eerste de mogelijk discriminerende werking van deze maatregel. Een ontnemingsbesluit mag namelijk geen staatloosheid tot gevolg hebben, waardoor het in principe alleen de personen raakt die een dubbele nationaliteit hebben. Craig Forcese, hoofddocent National Security Law aan University of Ottawa, voert met het oog op het vergelijkbare Canadese beleid aan dat er hierdoor twee soorten burgers bestaan: allereerst heb je burgers met één nationaliteit, van wie de nationaliteit niet ontnomen kan worden. Daarnaast heb je alle anderen.4  Dit verschijnsel kan verschillende problemen veroorzaken op het gebied van rechten en vrijheden. Schendt dit niet juist het anti-discriminatiebeginsel uit artikel 5 Europees Verdrag op de Nationaliteit? Oud-hoogleraar migratierecht Ulli Jessurun d’Oliveira vraagt zich af of dit niet toevallig een uitwerking van de overheid is ter bestrijding van het hebben van een dubbele nationaliteit, één van de drie doelstellingen van de Rijkswet op het Nederlanderschap.5 “Er lijkt toch inderdaad een dubbelzinnig onderscheid te worden gemaakt tussen jihadstrijders met een dubbele nationaliteit en die met enkel de Nederlandse nationaliteit. Vormen deze laatsten dan geen dreiging voor de staat? Hoeven deze Nederlanders minder loyaal te zijn jegens de staat en haar democratische beginselen? Dat onderscheid lijkt mij discriminatoir’’, aldus d’Oliveira.6

Daarnaast is het een belangrijk gegeven dat van sommige nationaliteiten geen afstand gedaan kan worden. In dat geval zou het ontnemen van de nationaliteit tot gevolg hebben dat juist die burgers uit die specifieke landen geraakt worden. In het geval van Nederland zullen dit vooral burgers zijn met een Arabische nationaliteit.7 Toegespitst op Nederlandse jihadstrijders zal dit in de meeste gevallen betrekking hebben op burgers met een Nederlands en Marokkaans paspoort, zodat, indien de Nederlandse nationaliteit ontnomen wordt, een uitzetting naar Marokko genoodzaakt is.8

Tot slot is er het gevaar van ‘risk exportation’. Rainer Bauböck, hoogleraar sociale en politieke theorie bij European University Institute, wijst in dit verband op het risico dat een jihadstrijder weer teruggaat naar het leger waar hij voorheen in gevochten heeft of teruggaat naar het land van zijn overblijvende nationaliteit. In dat laatste geval kan hij een nieuwe bron van problemen creëren. Verplaatst het uitzettende land niet juist het probleem door andere staten met de jihadstrijder te belasten? Bauböck benadrukt het belang van de band tussen de staat en het individu. “Ontneming van de nationaliteit verbreekt deze band. Hierdoor lapt de staat zijn verantwoordelijkheid voor de burger aan zijn laars. Tegelijkertijd ontkent de staat zijn verantwoordelijkheid voor de rest van de wereld om terrorisme te voorkomen”.9

Conclusie

Of het huidige ontnemingsbeleid daadwerkelijk het gewenste effect is niet gemakkelijk te beantwoorden. Zo zou het beleid discriminatoir kunnen werken, doordat het enkel burgers met een dubbele nationaliteit raakt en door het feit dat van sommige nationaliteiten geen afstand kan worden gedaan. Daarnaast ligt het gevaar van risk-exportation op de loer. Kortom: de ontneming van de nationaliteit van de jihadstrijder, een beleid dat enkele vraagtekens oproept.

emma cirkel
Emma Hobma

KNEPPELHOUT
NOT JUST A
LAW FIRM

Kneppelhout is meer dan een gewoon advocatenkantoor. Wij werken vanuit ons kantoor in het centrum van Rotterdam voor onze klanten. Bij ons staan persoonlijke ontwikkeling en samenwerking centraal. Doordat wij een middelgroot kantoor zijn, krijg je snel zelf verantwoordelijkheid en mag jij vanaf het begin laten zien wat je in huis hebt. Je hoeft niet direct alles te weten, maar je moet het wel aandurven om het beste uit jezelf te halen en dat te laten zien!

kijk op kneppelhout.nl voor meer informatie over een student-stage of advocaat-stage. Ook kun je je hier aanmelden voor onze Kneppelhout Bootcamp die op 19 en 20 mei 2016 plaats zal vinden.

logo

Voetnoten

1. The Guardian ‘Moroccan-born man jailed on terror charges to lose French nationality’ <www.theguardian.com>
2. Trb. 1967, 124; UNTS 989, 175. Voor Nederland in werking getreden op 11 augustus 1985, zie www.wetten.overheid.nl
3. www.ilecproject.eu
4. C. Forcese, ‘A Tale of Two Citizenships: Citizenship Revocation for “Traitors and Terrorists”’, Queens’s Law Journal 2014, 2, p. 553.

5. G.R. de Groot en M. Tratnik, Mon. privaatrecht 14: Nederlands nationaliteitsrecht, Deventer: Kluwer 2010, p. 117.
6. H.U. Jessurun d’Oliveira, ‘Nationaliteitsrecht als wapen in de strijd tegen de jihad’, NJB 2014, p. 1908.
7. H.U. Jessurun d’Oliveira, ‘Nationaliteitsrecht als wapen in de strijd tegen de jihad’, NJB 2014, p. 1908

8www.law.maastrichtuniversity.nl
9.  A. Macklin en R. Bauböck, The Return of Banishment: Do the New Denationalisation Policies Weaken Citizenship?, European University Institute 2015, p. 27.

Video
Delen

Uw naam

E-mail

Naam ontvanger

E-mail adres ontvanger

Uw bericht

Verstuur

Share

E-mail

Facebook

LinkedIn

Contact

Verstuur

Aanmelden

Meld aan