Dilma Rousseff in politieke stormen
Op jonge leeftijd dook Dilma Rousseff al in de marxistische literatuur. Daardoor maakte zij ook kennis met de achtergronden en het ontstaan van de verschillende politieke stromingen in Brazilië en de rol van het militaire regime door de jaren heen. In 1967 voegde Rousseff zich bij ‘Política Operária’, een jonge politieke organisatie dat een onderdeel was van de Braziliaanse socialistische partij, de Partido da Social Democracia Brasileira, afgekort PSDB.1 Door de heersende onrust in het land waren ook binnen Política Operária meningsverschillen ontstaan over hoe hun doel het beste bereikt zou kunnen worden. Rousseff koos voor de harde lijn en was bereid te vechten voor haar ideaal. Zij trad daarom toe tot een nieuwe beweging: Comando de Libertação Nacional. Deze radicale beweging, beter bekend als COLINA, vocht letterlijk voor de bevrijding, met geweld indien nodig. Veel heeft COLINA echter niet voor elkaar gekregen. Behoudens vier bankovervallen, een aantal bomaanslagen en andere kleine gewelddadige activiteiten, zonder slachtoffers, werden er geen politieke resultaten geboekt.2 Voor de Braziliaanse overheid was het echter genoeg, COLINA moest verdwijnen. Als vergelding voor al het geweld werden bijna alle leden gearresteerd en moest Rousseff onderduiken. Op 16 januari 1970 werd Rousseff alsnog gearresteerd en berecht. Na haar vrijlating volgde Rousseff in Porte Alegre enkele economische studies, maar rondde er geen enkele af. Later gaf ze de reden aan voor het afbreken van haar studie: ze kon minister worden, een studie was dus niet meer nodig.3
”Rousseffs radicale beweging COLINA, vocht letterlijk voor de bevrijding, met geweld indien nodig.”
Eerste vrouwelijke president van Brazilië
De politieke carrière van Dilma Rousseff begon met het reconstrueren van de Braziliaanse Partij van de Arbeid. Deze partij werd later omgedoopt tot de Democratische Partij van de Arbeid. Na een aantal successen met deze partij behaald te hebben richtte ze zich op haar eigen doelen en ging ze de campagne van Alceu Collares steunen. Uiteindelijk werd Collares benoemd tot gouverneur en hij benoemde Rousseff onmiddellijk tot president van de FEE, Fundação de Economia e Estatística, waar zij tot 1993 werkzaam bleef.4 Bij de FEE hield Rousseff zich bezig met economische plannen van de deelstaat Rio Grande do Sul. Na 1993 werd zij tweemaal benoemd tot staatssecretaris van energie van deze deelstaat.5 In 1998 werkte zij mee aan een energieprogramma voor de toenmalige presidentskandidaat Lula. Toen Lula verkozen werd als president, aanvaardde Rousseff zijn aanbod om minister van Mijnbouw en Energie te worden. Na twee jaar legde zij haar functie neer en werd stafchef van het kabinet Lula.6
In april 2010 legt Rousseff haar functie als stafchef neer om zich te focussen op de presidentsverkiezingen. Hierbij had ze de volledige steun van president Lula, die zich na twee regeertermijnen niet opnieuw verkiesbaar mocht stellen. Ondanks een zeer succesvolle reclamecampagne behaalde ze in de eerste ronde van de presidentverkiezingen geen meerderheid, dus kwam het allemaal aan op de tweede verkiezingsronde. Bij deze tweede ronde behaalde ze een meerderheid van 56% en daarmee ging Dilma Rousseff de geschiedenis in als de eerste vrouwelijke president van Brazilië.7
De president wordt afgezet
Staatsgrepen en corruptie zijn ingrediënten van de Braziliaanse politiek. Zo is in 1964 een grote staatsgreep gepleegd. De toenmalige president, Jânio Quadros, trad na 7 maanden al af. Waarna er een door het leger gesteunde coup werd gepleegd, die leidde tot een militair regime dat stand hield tot 1985. Maar waarom werd Rousseff afgezet? Kan het zijn omdat bleek dat 3% tot 7% van de verdiensten van bijvoorbeeld infrastructurele werken direct in de partijkas verdwenen? Dat speelde ook al voordat Rousseff president was en daar komt bij, dat deze percentages zo laag waren, dat het waarschijnlijk niet eens als corruptie gezien werd.8 Dus, dat de partij corrupt was kan niet de reden van de afzetting van Rousseff zijn geweest. Welk feit heeft dan uiteindelijk de doorslag gegeven? Duidelijk is dat na de herverkiezingen van 2014 een groot deel van de populariteit van de voorgaande verkiezingen verdween. Onder Rousseff steeg de werkloosheid en miljoenen Brazilianen verloren hun baan. Het lukte Rousseff niet om het land uit de grote crisis te trekken. Volgens Jan Piotrowski, correspondent voor The Economist, is het wanbeleid van Rousseff daar grotendeels de oorzaak van. Het zal volgens hem niet de reden van de afzetting zijn geweest, maar het speelt zeker een rol. Het sjoemelen met begrotingscijfers om daarmee een gunstiger economisch beeld van het land te schetsen speelt ook mee. Op deze manier zou ze beter uit de bus komen bij de komende verkiezingen.9 Als belangrijkste reden voor het afzetten van Rousseff, wordt het corruptieschandaal omtrent het staatsoliebedrijf Petrobras, genoemd.
Olie- en bouwschandalen leiden tot de ondergang
Dat het corruptieschandaal rondom Rousseff zich beperkt tot Petrobras is helaas niet waar. Ook het grootste bouwbedrijf van Brazilië, Odebrecht, was hierbij betrokken. Zo zou Odebrecht steekpenningen betalen aan Petrobras die deze steekpenningen vervolgens onder politici zou verdelen. Op deze manier zou Odebrecht onder meer klussen voor de stadions van het WK in 2014 en de Olympische spelen in 2016 binnengehaald hebben. Marcelo Odebrecht, topman van het gelijknamige bouwbedrijf, werd hiervoor veroordeeld. Onder de politici die geld zouden hebben aangenomen zou onder andere Rousseff’s voorganger Lula worden genoemd, die naast geld ook een aantal luxe appartementen en een landhuis tot zijn beschikking kreeg. Tevens zou Lula de rekeningen aan Petrobras kunstmatig hebben opgevoerd. Dit geld werd dan gebruikt om de verkiezingscampagne van de arbeiderspartij te betalen. Van deze partij is ook zijn opvolgster Rousseff lid. De betrokkenheid van de Arbeiderspartij is vast komen te staan.
”Het land heeft te maken met de zwaarste recessie ooit gemeten. Dat komt grotendeels door Rousseff.” – Jan Piotrowski, The Economist
De beschuldigingen tegen Rousseff zijn min of meer dezelfde. Rousseff schijnt het bouwconcern Odebrecht klussen toe te hebben toegespeeld. Volgens Piotrowski zijn veel mensen daarom klaar met de arbeiderspartij, en daarmee ook met Rousseff. Dit alles bij elkaar was voor de rechtse oppositie, die sinds eind jaren tachtig de regie kwijt was, aanleiding om de afzettingsprocedure van Rousseff te starten. Rousseff verzette zich hevig en bestempelde de afzetting als staatsgreep die ingaat tegen grondrechten en de democratie.10 Het mocht niet baten. Op 31 augustus 2016 lukte het de rechtse oppositie om Rousseff af te zetten, zonder daadwerkelijk bewijs van corruptie te hoeven leveren. Ondanks dat het onderzoek naar de vermeende corruptiepraktijken van Rousseff nog niet was afgerond werd Rousseff met een grote meerderheid afgezet. Wel 61 van de 81 senatoren stemde voor de afzetting van de president. Dit betekende dat Michel Temer de nieuwe president werd. Wat voor de rechtse oppositie toevalligerwijs erg interessant was. Temer is namelijk ook rechts. Deze aanpak doet al gauw denken aan praktijken die we alleen kennen uit series als House of Cards, ofwel: Castelo de Cartas.11
De toekomst van Brazilië
Nu Rousseff is afgezet is het aan Michel Temer om de rest van de regeertermijn tot 2018 af te maken. Veelbelovend is het niet. Michel Temer schijnt namelijk zelf ook betrokken te zijn bij het petrobras-schandaal. Ook die onderzoeken naar Temer lopen nog. Echter, daar heeft het senaat dan weer geen probleem mee. Hypocriet? Nee, gewoon slimme achterdeur-politiek. Michel Temer is namelijk rechts en zorgt ervoor dat er na dertien jaar links beleid weer een rechtse wind door politiek Brazilië zal waaien. Volgens de Braziliaanse columnist, Celso Rocha de Barros, luidt het vertrek van Rousseff niet een nieuw tijdperk in, maar biedt het de oude en corrupte politieke garde een nieuwe mogelijkheid om te regeren “en daarbij een celstraf te ontlopen”.12 Voor Marianne Wiesebron, universitair hoofddocent Latijns-Amerika Studies aan de Universiteit van Leiden is het ook duidelijk. “Dit is een coup” stelt Wiesebron. “Dilma Rousseff is afgezet zonder dat ze een misdaad heeft gepleegd. Ze deed misschien aan creatieve boekhouding, zoals andere presidenten en gouverneurs in Brazilië, maar ze is niet corrupt.” Zo zijn er meer mensen binnen de overheid die hun eigen opvattingen hebben over de wijze waarop overheidsfinanciën beheerd moeten worden. Het beste voor het volk zou dan ook het uitschrijven van nieuwe verkiezingen zijn, zodat de bevolking zich zou kunnen ontdoen van het door corruptie besmette congres.13 De vraag blijft of dat daadwerkelijk het probleem zou oplossen. Een andere vraag is wat de senaat en het parlement gaan doen als uit het onderzoek blijkt dat Michel Temer fraudeert en corrupt is. Wat, als inderdaad komt vast te staan dat de afzetting niet legitiem was? Deze vragen zijn nu nog onbeantwoord, maar dit is zeker niet het laatste wat wij zullen horen over het altijd zo onstuimige Brazilië. En, wat gaat Rousseff doen? Die vecht ondertussen door en heeft beroep ingesteld bij het hoger gerechtshof.
Joran Kuperus
Het hele jaar door komen alleen de allerbeste studenten door de strenge selectie voor een buitenlandse stage van Loyens & Loeff. Het mooie is wel dat als je eenmaal binnen bent, je ook echt gaat leren van de allerbesten in je vakgebied. Daarbij staan onze kantoren in de belangrijkste wereldsteden en financiële centra. Van Parijs tot Singapore, van Londen tot New York. Geïnteresseerd in een stage van twee maanden waarvan één in het buitenland? Meld je snel aan via onze website. Voor je sollicitatie dien je online een motivatiebrief, CV en cijferlijst bij te voegen.
Je kunt’t altijd proberen. Toch?
www.loyensloeffacademy.nl
