De aanloop naar het referendum
Om te begrijpen waarom het referendum in eerste instantie op 23 januari 2013 door David Cameron geïnitieerd is, moeten we kijken naar het politieke klimaat van Groot-Brittannië in 2013. De rechtse partij UKIP van Nigel Farage, die vóór het verlaten van de Europese Unie is, steeg toen flink in de peilingen. Farage zou kiezers wegtrekken uit de achterban van Camerons Conservatieve Partij. Daarnaast kwamen vanuit de conservatieve partij zelf ook eurosceptische geluiden. Cameron had weinig keus; hij stelde in 2013 wel, dat het referendum pas na de verkiezingen in 2015 zou worden gehouden. Camerons conservatie partij wint de landelijke verkiezingen van 2015 en Cameron blijft premier. Op 27 mei 2015 wordt de referendumwet van kracht.1 Het is vanaf dat moment mogelijk om een landelijk bindend referendum te houden. Aangezien er wisselende geluiden blijven komen vanuit de conservatieve partij, maakt Cameron bekend dat zijn kabinetsministers zich in het openbaar voor of tegen de Brexit mogen uitlaten. Iets wat achteraf geen slimme zet blijkt te zijn geweest. Op 18 en 19 februari 2016, de dagen voordat de datum van het referendum bekend wordt gemaakt, is er een belangrijke Europese top. Tijdens deze top probeert Cameron speciale regelingen voor Groot-Brittannië voor elkaar te krijgen. Op 20 februari is het zover, de Britten krijgen te horen dat zij op 23 juni naar de stembus mogen. Vervolgens gaat het campagne voeren beginnen.
De campagne begint
Een dag na de bekendmaking van het referendum stapt Boris Johnson, partijgenoot van Cameron en burgemeester van Londen, naar voren. Hij maakt bekend dat hij campagne zal gaan voeren vóór de Brexit. Wat tevens het vermelden waard is, is dat Johnson en Cameron elkaar leerden kennen bij de Bullingdon Club, de beruchtste gentleman club van de Universiteit van Oxford.2 Een club die bekend staat om zijn exclusiviteit, rijkdom en notoire dinertjes waarin ze van restaurants geen spaan heel laten om vervolgens de eigenaar af te kopen. Er wordt gespeculeerd dat Johnsons motief om voor de Brexit te zijn, het premierschap is. Wanneer Groot-Brittanië de Europese Unie zal verlaten, zal Cameron namelijk aftreden. Johnson die dan volop campagne voor de Brexit heeft gevoerd en uit de regerende partij komt, zou dan de gedoodverfde opvolger van Cameron zijn.
”Wat tevens het vermelden waard is, is dat Johnson en Cameron elkaar leerden kennen bij de Bullingdon Club. De beruchtste gentleman club van de Universiteit van Oxford.”
Obama bemoeit zich met de keiharde campagne
Vanaf 15 april wordt er keihard campagne gevoerd: het Leave kamp van Johnson versus het Stay kamp van Cameron. Moddergooien en heftige uitspraken zijn aan de orde van de dag. Johnson vergelijkt de Europese Unie met Hitler vanwege het verlangen naar een superstaat. Cameron schetst het doemscenario dat het verlaten van de Europese Unie kan leiden tot een Derde Wereldoorlog. Hoe groot de impact van een Brexit zou kunnen zijn, wordt duidelijk wanneer op 22 april zelfs president Obama zich ermee gaat bemoeien. Hij roept de Britse bevolking op om in de Europese Unie te blijven.
Brexit een feit
Op 23 juni gaan de Britten naar de stembus. Het Leave kamp, gesteund door tabloid The Sun, vele Britse beroemdheden en de lastercampagne, waarvan achteraf weinig waar bleek te zijn, wint met 52%.3 De dag daarop houdt premier Cameron zijn laatste speech op 10 Downing Street: hij treedt af. Theresa May volgt Cameron op. Hoewel zij zelf tegen de Brexit was, respecteert zij de wens van de Britse kiezer. Ze benadrukt dat de Brexit door zal gaan.4 May laat inmiddels weten dat uiterlijk in maart 2017 de zogeheten artikel 50 procedure van start zal gaan. Wat houdt deze procedure nou exact in?
Artikel 50: de klok gaat lopen
Artikel 50 van het VEU (het Verdrag betreffende de Europese Unie) gaat over het terugtrekken van een lidstaat uit de Europese Unie. Het artikel houdt in dat het onderhandelingsproces over de scheidingsvoorwaarden pas kan beginnen als het Verenigd Koninkrijk de Europese Raad formeel in kennis stelt van zijn voornemen zich terug te trekken. Vanaf dat moment gaat de klok lopen. De Europese Raad stelt vervolgens richtlijnen op, waarna de Europese Commissie een voorstel doet om de onderhandelingen te openen. Deze onderhandelingen mogen maximaal twee jaar duren, waarna de uittreding een feit is, ongeacht of er een akkoord is. De termijn kan in theorie worden verlengd, mits de 27 andere lidstaten daar unaniem mee instemmen. De eerste stap richting de Brexit is dus gezet. Momenteel staat de Britse pond al op een historisch dieptepunt met een waarde van 1.1106 euro.5 Daarnaast zijn ook de verdere economische vooruitzichten slecht. Wanneer Groot-Brittannië in 2017 daadwerkelijk uit de Europese Unie treedt, zal dit talloze negatieve impacts hebben op de Britse economie. Het land zal hogere handelstarieven binnen en buiten Europa moeten betalen. Dit komt doordat Groot-Brittannië niet meer mee mag doen aan de handelsverdragen die binnen de EU gelden en aan die van de EU met andere landen zoals Amerika en Japan. Indien Groot-Brittannië na de Brexit niet de nodige wetten en verdragen zou ondertekenen en opnieuw onderhandelen met vele handelslanden, kan dat het land tientallen miljarden euro’s kosten. Het is mogelijk dat veel werknemers en bedrijven Londen verlaten. In totaal werken zo’n 2,3 miljoen EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en zij zouden gedwongen kunnen worden terug te keren naar het Europese vasteland om plaats te maken voor Britse werknemers. Dit is slechts een greep uit de nadelige economische gevolgen die de Brexit zal hebben voor Groot-Brittannië. Het is echter in casu interessant om ook te kijken naar de politieke gevolgen.
Hoe nu verder in de EU?
Wordt de Brexit straks een motivatie voor andere landen om ook uit de Europese Unie te stappen? Is Groot-Brittannië het eerste schaap (over de dam) dat de neergang van de Europese Unie inleidt? Is er straks ook sprake van een Italeave en een Nexit? Dit zijn vragen die momenteel nog niet te beantwoorden zijn. Het zal allemaal afhangen van hoe de Brexit gaat verlopen. Zal de economie van Groot-Brittannië zich herstellen of instorten? Zal de gehele Brexit überhaupt wel doorgaan of komt men tot het inzicht dat de implicaties te groot zijn? De tijd zal het leren, het is in ieder geval voor iedere jurist een razend interessant proces om te volgen.
”Momenteel staat de Britse pond in ieder geval op een historisch dieptepunt met een waarde van 1.1106 euro.”
Daniël Hagmeijer
