Een stap dichterbij een maakbare samenleving - Rens

Een stap dichter bij een maakbare samenleving

Genetische modificatie van menselijke embryo’s

Groot-Brittannië staat als eerste westers land wetenschappers toe te gaan sleutelen aan het DNA van menselijke embryo’s. Met deze zogenoemde ‘genbewerking’ kan in het prille begin van het bestaan van een embryo erfelijke ziekten worden voorkomen. Dit is een grote en baanbrekende stap die onze westerburen hebben genomen. Moeten we deze vorm van gentechnologie wel willen en wat zijn de consequenties?

Wat is genbewerking

Een kleine waarschuwing vooraf: de volgende alinea is een ietwat ingewikkeld verhaal wat ik zo eenvoudig mogelijk probeer uit te leggen. Jip-en-Janneke-taal kan eenvoudigweg niet altijd worden gebruikt bij materie die ingewikkeld in elkaar steekt, dus u zult enige biologische termen om de oren geslingerd krijgen. Al in het jaar 1987 vonden Japanse onderzoekers een steeds terugkerend stukje DNA in bacteriën. Dit is men vijftien jaar later “CRISPR” – Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats – gaan noemen.¹ Samen met de zogenaamde “Cas-eiwitten” en gespecialiseerde RNA-moleculen speelt dit een rol in het immuunsysteem van bacteriën. RNA is een molecuul wat – samen met DNA en eiwitten – fundamenteel is voor alle levende wezens op aarde. De gehele uitleg over alle bevindingen van de Japanners zal ik u besparen. Die drie eerdergenoemde moleculen (DNA, Cas-eiwitten en RNA) is men het CRISPR/Cas-systeem gaan noemen. In bacteriën werkt dit systeem op een wijze die basaal op het volgende neerkomt. Als het DNA van een bacterie een virus – wat vreemd DNA is voor de bacterie – detecteert, kopieert hij het vreemde DNA en verwerkt het met zijn eigen DNA. Dit worden zogenoemde ‘spacers’ genoemd. Hierdoor wordt het immuunsysteem van de bacterie sterker, omdat het RNA in het vervolg dit vreemde DNA snel kan herkennen. Zodra dit kwaadaardige DNA wordt herkent, leidt het RNA het CRISPR-systeem naar dit DNA . Die haalt vervolgens de angel eruit waardoor het vijandige DNA ongevaarlijk wordt. In principe werkt een griepvaccinatie hetzelfde.

In 2012 hebben onderzoekers het voor elkaar gekregen om dit systeem te gebruiken voor genetische modificatie. Dit is een bruikbare methode voor vele sectoren. Zo is het bijvoorbeeld toegepast op gewassen, het elimineren van virussen, de zoektocht naar kankerveroorzakende genen en de controversiële methode om de genetische samenstelling van organismen te ontwerpen. Het kan dus een lucratieve, maar ook zeer omstreden methode zijn. De controversie zit hem vooral in het genetisch modificeren van embryo’s. Zoals gezegd is deze techniek niet alleen voor de medische wereld van belang. Ook in bijvoorbeeld de tuinbouw kan men wonderen verrichten met het CRISPR/Cas-systeem. Deze techniek kan ervoor zorgen dat een aardappel minder snel rot én dat er – voor de doorsnede student niet geheel onbelangrijk – bij het frituren minder kankerverwekkende stoffen vrijkomen. Malaria kan de wereld uit geholpen worden, doordat muggen genetisch zo aangepast kunnen worden dat de ziekte door het eigen immuunsysteem wordt verdreven.

China

Chinese onderzoekers van de Sun yat-sen university hebben in april 2015 een publicatie openbaar gemaakt waarin zij de eerder genoemde techniek hebben toegepast op embryo’s.² Dit zorgde voor de nodige consternatie in de medische wereld. De vraag die nu speelt is of de techniek moet worden gebruikt bij menselijke voortplanting. Aan de ene kant zullen veel mensen hierbij gebaat zijn doordat genetische ziekten vroegtijdig in de kiem kunnen worden gesmoord. Daar staat tegenover dat onze samenleving maakbaarder wordt. Moeten we wel willen dat ieder kind tot in perfectie kan worden samengesteld of gecreëerd? Gaat het niet steeds meer lijken op het samenstellen van een nieuwe auto?

Groot Brittanië

Terug naar Groot Brittannië. De Britten hebben begin februari van dit jaar toestemming gegeven om menselijke embryo’s genetisch te bewerken. Het is dus legaal in het land aan de andere kant van de Noordzee. Deze embryo’s mogen echter niet bij een vrouw worden ingepland. Deze embryo’s kunnen dus nooit tot een kind volgroeien. Het gaat puur om het onderzoek en het verfijnen van de techniek. Ethici kijken niet bepaald op van deze grote stap van het Verenigd Koninkrijk. Volgens Annelien Bredenoord van het UMC Utrecht ‘zat het er aan te komen’. ‘Het VK wil graag voorop lopen als het gaat om het bewerken van genen’.³

Wereldwijde afspraak

De uitvinders van de techniek hebben afgesproken dat ze het niet zullen toepassen op het bewerken van genen bij menselijke embryo’s. Dit werd op een wetenschappelijke conferentie in Washington DC – waar alle prominenten van de genetische wetenschap aanwezig waren – onderschreven. Op de International Summit on Gene Editing werd besloten dat men het vooralsnog onverantwoord vindt om baby’s genetisch te veranderen. Een algeheel verbod op genetische manipulatie van embryo’s willen de wetenschappers echter niet, omdat de techniek veel potentie heeft. Groot Brittannië wil dus niet de genen van menselijke embryo’s bewerken met het oog op menselijke voortplanting maar puur wetenschappelijk onderzoek verrichten. Over de hele wereld zijn in totaal veertig landen die de zogeheten kiembaangentherapie hebben verboden. Nederland is één van die landen. In landen als de VS, China en het Verenigd Koninkrijk wordt er wat minder nauw met deze verboden omgegaan. Hier wordt dan ook verreweg het meeste onderzoek gedaan naar deze techniek.

Conclusie

Doordat we steeds meer kennis tot onze beschikking hebben, krijgen we vroeg of laat te maken met ethische vraagstukken met betrekking tot de toepassing van nieuwe technieken. De CRISPR- techniek is in potentie een geweldige techniek die veel leed kan besparen. Vooralsnog moet er nog veel onderzoek gedaan worden voordat duidelijk wordt of het zonder risico kan worden toegepast op menselijke embryo’s. Groot Brittannië heeft met zijn goedkeuring voor wetenschappelijk onderzoek een nieuwe weg ingeslagen. We zijn weer een stap dichter bij een maakbare samenleving. Ook Nederland zal zich vroeg of laat de vraag moeten stellen of onderzoek mogelijk moet worden gemaakt. Lang kan dit niet meer duren aangezien steeds meer wetenschappers onderzoek willen doen. Onderzoek naar de techniek komt steeds vaker voor en dus kan politiek Den Haag zijn borst nat maken voor toekomstige aanvragen naar toestemming voor dergelijk onderzoek. Een pittig debat over de maakbaarheid van onze samenleving ligt daarom in het verschiet.

rens cirkel

Rens Oude Nijhuis

The Freshfields Law Course
21 & 22 April

Freshfields Bruckhaus Deringer behoort tot de top van de internationale advocatuur. The Freshfields Law Course biedt talentvolle en ambitieuze rechtenstudenten de kans om gedurende twee dagen intensief en interactief kennis te maken met de wereld van de cross-border mergers & acquisitions, ons Amsterdamse kantoor en onze brede ondernemingsrechtpraktijk.

Wil jij de dynamiek van een M&A transactie ervaren? Ben jij benieuwd hoe wij met elkaar samenwerken? Nieuwsgierig hoe je omgaat met een veeleisende cliënt? Ben jij ‘excellent and not too serious’?

Meld je dan vóór 11 april 2016 aan via onze website:
www.werkenbijfreshfields.com

Voor vragen of meer informatie:
Lydia Stolte, Graduate Recruiter
T 020 485 7517
E [email protected]
F: Facebook/FreshfieldsAmsterdam

1. www.vice.com
2. www.nature.com
3. Volkskrant ‘Genbewerking nu legaal in Groot Brittanië'<www.volkskrant.nl>