De brutaliteit van de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko kent geen rem. Keer op keer worden er onder zijn regime mensenrechten geschonden. De lijst met inbreuken is lang en varieert van lukrake detentie, onwettig gebruik van geweld, mishandeling, gedwongen verdwijningen en ontvoeringen, gevangenneming tot processen op grond van verzonnen aanklachten tegen leden van de democratische oppositie. Niet één van deze inbreuken laat hij onderzoeken en de vermoedelijke daders worden niet aangeklaagd.1 Afgelopen jaren zijn meerdere politieke partijen, 22 onafhankelijke kranten, meer dan 50 NGO’s die zich voor de democratie inzetten en meerdere scholen om ‘technische’ redenen gedwongen om hun activiteiten te beëindigen.2 Duidelijk moge zijn dat dit beleid lijnrecht indruist tegen de Europese mensenrechten.
Mensenrechtencrisis
Al 27 jaar regeert de president Aleksandr Loekasjenko over Wit-Rusland, ofwel officieel de Republiek Belarus, een binnenstaat in Oost-Europa. Hij wordt gezien als de laatste dictator van Europa. Wetten die de uitoefening van fundamentele rechten beperken, zijn er nog altijd van kracht. Politieke opponenten en critici, zoals onafhankelijke journalisten en activisten op het gebied van mensenrechten, wordt het leven erg moeilijk gemaakt. Zij kunnen te maken krijgen met politiek gemotiveerde rechtszaken. Wit-Rusland is ook nog eens het laatste land in Europa waar de doodstraf nog wordt opgelegd én uitgevoerd.3
Svetlana Tichanovskaja is hét gezicht van de oppositie in Wit-Rusland. Haar man deed mee aan de presidentverkiezingen maar daar stak de president Loekasjenko een stokje voor, hij werd gearresteerd. Svetlana kandideerde zichzelf vervolgens. Toen de uitslag bekend werd en Loekasjenko zich als nieuwe president uitriep, met ruim 80% van de stemmen was dat een enorme schok.
Mensen hadden er rekening mee gehouden dat er gefraudeerd zou worden, maar niet dat hij het lef had om zoveel stemmen naar zichzelf toe te trekken. Volgens waarnemers was Svetlana de winnaar van de verkiezingen met ongeveer 70% van de stemmen. Een dag later werd ze het land uitgezet. Een wekenlange volksopstand volgde waarbij 3000 arrestaties werden verricht en tientallen gewonden vielen.4
Geen vrijheid van vergadering en vereniging
In Wit-Rusland is weinig tot geen ruimte om vreedzaam te demonstreren. Zowel in de praktijk als bij wet wordt het recht op vreedzame vergadering ingeperkt. Vredige demonstranten lopen het risico op hoge boetes, arrestaties en zelfs leven in ballingschap of gevangenschap. In de maanden rondom de presidentsverkiezingen in augustus 2020 had Loekasjenko te maken met de grootste protesten tegen zijn regime ooit. Zijn positie leek te verslechteren, maar hij herstelde zijn macht met harde hand.
Volgens mensenrechtenorganisatie Viasna zijn sinds mei 2020 duizenden mensen opgepakt omdat ze deelnamen aan vreedzame protesten tegen het vastzetten van oppositiekandidaten en tegen de verkiezingsuitslag. Velen zijn tijdens hun detentie gemarteld.5
In januari 2019 werd een wetsartikel afgeschaft dat activiteiten voor een niet-geregistreerde organisatie strafbaar stelde. In Wit-Rusland moesten organisaties zich registreren. Dit is echter uitzonderlijk moeilijk voor organisaties van de oppositie die zich met onderwerpen als mensenrechten bezighouden.6
Vrijheid van meningsuiting en persvrijheid: afwezig!
Niet alleen de vrijheid van vergadering en vereniging maar ook de vrijheid van meningsuiting staat in Wit-Rusland zwaar onder druk. Het land heeft een vaag geformuleerde wet op de
‘Volgens waarnemers was Svetlana de winnaar van de verkiezingen, een dag later werd ze het land uitgezet.’
massamedia en dankzij deze wet kan het ministerie van informatie internetproviders dwingen om websites te blokkeren. Zo gebeurde dit ook voor de verkiezingen van 2020. Kritische journalisten en bloggers werden bedreigd, strafrechtelijk vervolgd en bankrekeningen werden bevroren. De staat heeft het volledige toezicht over alle media-kanalen. Er zijn een paar onafhankelijke media, maar deze opereren niet meer vanuit Wit-Rusland, ze zijn noodgedwongen gevlucht naar het buitenland.7
In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2020 en in de maanden erna zouden zeker 230 journalisten zijn opgepakt onder wie de 26-jarige Wit-Russische activist en journalist Roman Protasevitsj. Loekasjenko stuurde een gevechtsvliegtuig af op een Ryanair-vlucht met Protasevitjs aan boord. Deze moest gedwongen landen in de hoofdstad Minsk waar Protasevitjs vervolgens in de cel belandde.
Kort daarna verschijnt er een videoboodschap waarin hij zijn excuses aanbiedt voor het ‘verstoren van de openbare orde’ en hij respect zegt te hebben voor de president Loekasjenko.8 Svetlana vertelt in een interview bij College Tour dat dit soort video’s niet vrijwillig worden opgenomen en dat Protasevitjs waarschijnlijk geestelijk en lichamelijk wordt vernederd.
Geen recht op een eerlijk proces
Afgelopen 6 september veroordeelde de rechtbank van Minsk Maryia Kalesnikava en Maskim Znak, aanhangers van de gevangen presidentskandidaat Viktar Babaryka en leden van de coördinerende raad van de oppositie, tot 21 jaar gevangenisstraf. Het was een gesloten rechtszaak, publiek was niet welkom. Alle beschuldigingen en middelen over de zaak waren geheim.
Alle deelnemers in de zaak, ook advocaten, moesten een geheimhoudingscontract ondertekenen. Het is onomstotelijk dat Kalesnikava en Znak geen misdrijf hebben gepleegd, en beiden houden hun onschuld vol. Ze werden schuldig bevonden aan samenzwering om de macht te grijpen op onwettige manieren, het oprichten en leiden van een extremistische organisatie en het oproepen tot actie met als doel schade aan de nationale veiligheid aan te richten.9
Het is hoog tijd om een eind te maken aan dit terreurbewind en alle verantwoordelijken voor het plegen van deze misdrijven te vervolgen. Als dat niet gebeurt, betekent dit dat veiligheidstroepen onder het bevel van president Loekasjenko de meest gruwelijke onderdrukkingstactieken kunnen blijven inzetten zoals genadeloze marteling en zelfs moord – tegen hun eigen volk.
Roos Postma
