Dr. Martens, de schoen die in Engeland ooit als fabrieksschoen begon, is inmiddels niet meer weg te denken uit het modieuze straatbeeld. Vele bedrijven spelen in op deze trend door betaalbare look-a-likes van deze schoenen aan te bieden. Airwair, licentienemer van het merk ‘Dr. Martens’, treedt hard op tegen vergelijkbare schoenen die op de markt verschijnen. Onder meer Topshop, Primark en Van Haren waren al verwikkeld in rechtszaken met Airwair. Maar wanneer geniet Airwair bescherming en zijn deze look-a-likes wettelijk gezien niet toegestaan?
Airwair is de wereldwijde exclusieve licentienemer van het merk ‘Dr. Martens’ en de exclusieve producent van schoenen die onder dit merk op de markt worden gebracht. De ‘Dr. Martens 1460 boot’, uitgebracht in 1960, is er hier één van. Een belangrijk onderscheidend kenmerk van de schoen is het gele stiksel dat op zichtbare en contrasterende wijze op de rand tussen de schoenzool en het bovenleer (de welt) van de schoen is aangebracht. Airwair is houdster van het YWS-merk (yellow welt stitch) waarin dit kenmerk is vastgelegd.1 Aan de hand van het merkenrecht kunnen ondernemers de naam, logo, vorm of verpakking van hun producten of diensten beschermen. Ook door middel van een beroep op slaafse nabootsing en het auteursrecht op grond van de Auteurswet (hierna: Aw) kunnen werken worden beschermd. Airwair doet in verschillende rechtszaken een beroep op deze rechten. De vraag is of en wanneer dit slaagt.
Wanneer is een werk auteursrechtelijk beschermd?
In Nederland is een werk automatisch auteursrechtelijk beschermd als het gaat om een voortbrengsel dat voor menselijke waarneming vatbaar is, het werk een “eigen oorspronkelijk karakter” heeft en “het persoonlijk stempel van de maker” draagt.2 De drempel voor auteursrechtelijke bescherming ligt relatief laag en een werk zal daardoor al snel auteursrechtelijk zijn beschermd. De ondergrens voor auteursrechtelijke bescherming is dat een werk niet zo banaal of triviaal mag zijn dat daarachter geen creatieve arbeid van welke aard ook valt aan te wijzen. Alle werken die deze (creatieve) drempel wel halen, zijn in beginsel auteursrechtelijk beschermd.3 De grens van bescherming door het auteursrecht ligt bij een trend, stijl of mode. De hoofdregel luidt dan ook dat een trend niet auteursrechtelijk is beschermd is. Deze hoofdregel is meerdere malen bevestigd door de Hoge Raad.4 De Hoge Raad is van oordeel dat het beschermen van een trend een remmend effect zou hebben op de creativiteit van andere ontwerpers. Iedere ontwerper mag dus een bepaald item in een bepaalde stijl (na)maken en zich laten inspireren door de ontwerpen van anderen.5 Maar een uitwerking van een trend kan wel degelijk auteursrechtelijk beschermd zijn, wanneer deze aan bovenstaande voorwaarden voldoet. Het kan daarbij gaan om de creatieve keuzes die zijn gemaakt op het gebied van kleuren, het materiaal en de vorm.
Zo oordeelt de rechtbank in de zaak tegen Primark dat de schoenen van Dr. Martens, genaamd 1460 en Jadon, voldoen aan het werkbegrip.6 Daarnaast oordeelt de rechtbank dat deze specifieke modellen van Dr. Martens auteursrechtelijk worden beschermd, waarbij de belangrijkste oorspronkelijke elementen zijn: het kenmerkende gele stiksel, acht veterogen, de groeven in de rand van de buitenzool, de grote stoffen hiellus en de karakteristieke onderzool. Niet alle schoenen uit de collectie komen voor bescherming in aanmerking, maar bovenstaande, dankzij deze elementen wel.7 De hoofdregel is dat de maker van het werk de auteursrechthebbende is.8 Aan Airwair komt dus het uitsluitend recht toe om de Dr. Martens, 1460 en Jadon, openbaar te maken of te verveelvoudigen.9
Dr. Martens Jadon
Dr. Martens 1460
Wanneer is sprake van auteursrechtinbreuk?
Op het moment dat een werk zonder toestemming van de auteursrechthebbende, in dit geval Airwair, verveelvoudigd of openbaargemaakt wordt en geen beperking op het auteursrecht van toepassing is, dan is in beginsel sprake van een auteursrechtinbreuk. In de praktijk zijn de belangrijkste beperkingen op het auteursrecht: kopiëren voor privégebruik, het citaatrecht, parodiëren of het gebruik in het onderwijs. Bijzonder aan een auteursrechtinbreuk is dat ook een onbewuste inbreuk onrechtmatig is.10 Om te beoordelen of sprake is van een auteursrechtinbreuk maken rechters gebruik van het totaalindrukkencriterium.11 In dit geval is het relevant in welke mate de totaalindrukken van de vergelijkbare schoen en de vormgeving van de Dr. Martens overeenstemmen. De auteursrechtelijke beschermde oorspronkelijke elementen, als hierboven beschreven, zijn hierbij bepalend.
De rechter komt in twee verschillende zaken tot een ander oordeel. Allereerst in de rechtszaak tegen Primark is de rechter van mening dat de desbetreffende schoenen veel op elkaar lijken.12 De rechtbank meent dan ook dat niet valt uit te sluiten dat Primark heeft voortgebouwd en gevarieerd op de Dr. Martens schoenen. Echter ontbreken de kenmerkende gele stiksels en de grote stoffen hiellus in de versie van Primark, waardoor de rechtbank tot het oordeel komt dat de totaalindruk tussen de schoenen anders is en Primark geen inbreuk maakt op de auteursrechten van Dr. Martens.13 Daarentegen oordeelt de voorzieningenrechter in de zaak tegen Topshop dat Topshop (met hun Olso-laars) inbreuk maakt op de auteursrechtelijk beschermde Jadon-laars van Airwair. De voorzieningenrechter komt tot het oordeel dat de Oslo-laars eenzelfde totaalindruk maakt als de Jadon-laars. De totaalindruk wordt in belangrijke mate bepaald door de overdreven dikke profielzool, welke tevens een belangrijk oorspronkelijk kenmerk is.14
Afblijven van geel stiksel
Onlangs moest de voorzieningenrechter zich buigen over de schoen genaamd ‘1640 boot’. De vraag die voorlag was of Van Haren zich schuldig maakte aan slaafse nabootsing van de 1460 boot van het merk Dr. Martens.15 In zo’n geval kan de rechthebbende optreden op grond van de onrechtmatige daad tegen namaakproducten en gaat het om zowel direct als indirect verwarringsgevaar16 Airwair werd in het ongelijk gesteld. Maar Airwair ging opnieuw de strijd aan; deze keer aan de hand van het merkrecht. Op 27 mei 2020 deed Airwair een aanvraag voor een zogenaamd ‘positiemerk’. Het gaat daarbij om de combinatie van het merk en de positie daarvan. Een bekend voorbeeld is de rode zool onder een hooggehakte damesschoen; een positiemerk dat Louboutin in 2019 al succesvol inriep tegen Van Haren.17 Begin 2021 deed Airwair hetzelfde, maar dan voor het kenmerkende gele stiksel.
Volgens Airwair maakt Van Haren inbreuk op hun merkrecht vastgelegd in artikel 2.20 lid 2 sub b en sub c Benelux-verdrag inzake de intellectuele eigendom (BVIE).18 De stiksels begeven zich volgens Airwair namelijk op dezelfde positie en in hetzelfde kleurenspectrum als haar YSBW-merk. Het merk wordt verder gebruikt voor identieke waren, namelijk veterschoenen en daardoor zal ‘post sale’ verwarring dreigen. Dat wil zeggen dat het publiek de door anderen gedragen veterlaarzen van Van Haren zal beschouwen als echte Dr. Martens laarzen, of zal menen dat de laarzen van Airwair afkomstig zijn. De rechter stelt Airwair in het gelijk. Hierdoor zal Van Haren moeten staken met het verkopen van vier van zijn schoenen uit het assortiment die de inbreuk maken.19
Imitatie of inspiratie?
In de praktijk is het dus soms lastig te bepalen of een mode-item auteursrechtelijk is beschermd en zo ja of er sprake is van een inbreuk op auteursrechten. De grens van bescherming door het auteursrecht ligt bij een trend of stijl. Een goed voorbeeld is de bovengenoemde zaak tegen Primark. Al met al is het dus toegestaan om inspiratie te putten uit een bepaalde trend. Het kopiëren van een ontwerp (de specifieke uitwerking van een trend) of het overnemen van creatieve elementen uit een ontwerp is echter niet toegestaan.20 Ontwerpers als Airwair staan, mede door de mogelijkheid van het inschrijven van een merk, dus niet met lege handen. Er verschijnen nog steeds vele look-a-likes op de markt en vanuit Airwair zullen er hoogstwaarschijnlijk meerdere zaken volgen. Derden kunnen dus een stoere veterlaars produceren en verkopen. Wel moeten zij oppassen: de scheidslijn tussen imitatie en inspiratie is flinterdun.
Annemiek van ‘t Hof
