Bestrijdt een basisinkomen de armoede?

Lees verder

Zeshonderdzesenzestigduizend Nederlanders leven in armoede. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Meer dan een derde van die landgenoten is minderjarig en ongeveer vijftien procent is 65 jaar of ouder.[1] Wellicht kan het basisinkomen een oplossing zijn voor de armoede.

Het idee van het invoeren van een basisinkomen keert om de zoveel jaar weer terug. Philippe Van Parijs, Belgisch econoom en filosoof, grondlegger van een netwerk voor verdedigers van een basisinkomen, is van mening dat het geven van eenzelfde vast bedrag aan een ieder de meeste gelijke kansen aan de burgers biedt. En hij is niet de enige.

Sociale zekerheid vervormd door hervorming

Tijdens de Depressie in de jaren 30 van de vorige eeuw en na de Tweede Wereldoorlog is het fundament van het huidige sociale zekerheidssysteem gelegd. Ongelijkheden waren op elk vlak in de samenleving te vinden. Machtsargumenten zouden niet leiden tot een oplossing van de armoede, maar morele rechtvaardiging was noodzakelijk. De gedachtegang toen was dat iemands plaats op de sociale ladder de reflectie is van iemands karakter en de keuzes die iemand maakt. De revolutie van het denken heeft geleid tot verwerping van het individualistische conservatief-liberale wereldbeeld. Ons lot is sterk met dat van anderen verweven. Het idee van lotsverbondenheid bood een draagvlak voor het bouwen van sociale zekerheid.[2] De laatste decennia is een belangrijke sociaal-culturele trend die van de individualisering. Als deze trend zich voortzet moeten er eisen worden gesteld aan het systeem van sociale zekerheid, omdat voortgaande individualisering onherroepelijk leidt tot het steeds meer zelf opvangen of afdekken van financiële risico’s door het individu. Of die dat kan betalen of niet. Ook de vele hervormingen in de Nederlandse sociale zekerheid leiden tot inkomensachteruitgang bij grote publieksgroepen en soms zelfs tot duurzame armoede.[3]

Basisinkomen een oplossing?

Een universeel basisinkomen is een uitkering, die ongeacht hun status op de arbeidsmarkt en hun armoede of rijkdom, aan alle mensen wordt betaald; een individuele en onvoorwaardelijke toelage. De uitkering is voor iedereen even hoog. Het basisinkomen zorgt ervoor dat niemand onder de armoedegrens hoeft te leven. Een variant op het basisinkomen is de negatieve inkomstenbelasting waarbij mensen beneden een bepaald inkomensniveau overheidshulp krijgen in plaats van belastingen te betalen. Iedere burger krijgt maandelijks een bedrag van de staat die hem in staat stelt om van te leven.[4]

Voor- en tegenstanden

Het basisinkomen brengt voordelen en nadelen met zich mee. Logischerwijs denken veel mensen dat het invoeren van een basisinkomen voor elke volwassen Nederlander een grote kostenpost met zich mee brengt. Met een bedrag van ruwweg 170 miljard euro klopt dat inderdaad, maar ongeveer 150 miljard kan volgens deskundigen – en voorstanders van het systeem – worden gedekt door de afschaffing van belastingvoordelen, zelfstandigenaftrek en nieuwe belastingschijven en percentages.[5]

Zeshonderdzesenzestigduizend Nederlanders leven in armoede.

De meningen lopen uiteen over de vraag of het basisinkomen voorwaardelijk of onvoorwaardelijk zal moeten zijn, indien het wordt ingevoerd. Bij een onvoorwaardelijk basisinkomen krijgt iedere burger hetzelfde ongeacht over welke overige inkomsten of over welk vermogen hij of zij beschikt. Het is universeel, behoeft geen vermogens- en/of inkomenstoets, de mensen hoeven geen tegenprestatie te leveren en het bedrag is hoog genoeg voor een menswaardig bestaan. Het lijkt voor de hand liggend dat de koopkracht van iedereen toeneemt bij een onvoorwaardelijk basisinkomen, maar niks is minder waar. Het basisinkomen zorgt enkel voor een herverdeling van het inkomen. Het grote voordeel van een onvoorwaardelijk basisinkomen is dat mensen die behoeftig zijn niet meer volledig met de billen bloot hoeven om aan te kunnen tonen dat ze behoeftig zijn. Dit is ook bevorderlijk voor de administratieve rompslomp en de controle op fraude.[6]

 

Economische status

Het basisinkomen heeft een positief gevolg voor de economie, omdat door een basisinkomen de lagere inkomensgroep de kans op een hoger inkomen krijgt. Een basisinkomen kan voordeliger voor de werkgever zijn, als de minimumlonen zouden worden afgeschaft.[8]

Alexander de Roo, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen, stelt dat door de invoering van het basisinkomen de criminaliteit zal afnemen en een hoop bureaucratie verdwijnt. Hoogleraar economie Robert Dur geeft aan dat in het onderzoek van De Roo de verliezers buiten beeld zijn gelaten, want de invoering van het basisinkomen levert pijn op voor de mensen die dubbelmodaal verdienen.[9] Dat zijn ruwweg de mensen die in hun eentje meer dan 70.000 euro bruto verdienen. Zij betalen uiteindelijk hun basisinkomen terug, terwijl de mensen die een inkomen hebben tot dubbelmodaal er op vooruit zullen gaan.[10]

Jos Kok, gepensioneerd econometrist en macro-econoom, denkt dat het beter is om het armoedeprobleem anders aan te pakken. Gerichte maatregelen, zoals verbetering van het minimuminkomen zoals dat er nu is, verbetering van de bijstand en verbetering van het toeslagensysteem zullen een adequate oplossing vormen voor de problemen zoals die nu aanwezig zijn.[11]

Finse proef geen succes

In Finland had een proef met het basisinkomen geen onverdeeld succes, omdat de werkloosheid na twee jaar ongeveer gelijk was gebleven, maar de proefpersonen waren wel gelukkiger, hadden minder stress en hadden een betere gezondheid.[12] Loek Groot, econoom en filosoof, denkt dat deze maatschappelijke verbeteringen wel zullen doorwerken in de werkgelegenheid. De personen die gelukkiger worden, minder stress ervaren en een betere gezondheid krijgen zijn vaak personen die al voor een langere periode werkloos zijn en met een minimuminkomen rond moeten komen.  Groot stelt dat die personen wellicht meer gaan werken als gevolg van het feit dat zij minder stress ervaren en beter in hun vel zitten.

Of het invoeren van een basisinkomen in Nederland tot de gewenste resultaten zal leiden is nog altijd niet duidelijk. Volgens Robert Dur kan niet gesteld worden dat het maandelijks toekennen van een bepaald bedrag aan mensen de gezondheid bevordert, criminaliteit vermindert en de economie laat groeien. Bredere en diepgaandere studies moeten de effecten van een basisinkomen in kaart brengen. Het Centraal Planbureau zou dit kunnen doen als de politiek een grotere interesse gaat tonen.

 

Vincent de Jong
Voetnoten

[1] S. Hoff, e.a., Armoede in Kaart 2019 (Armoede 3), https://scp.nl.

[2] Somers, M. (2019, 28 oktober). Individualisme ondergraaft fundamenten van sociale zekerheid. Geraadpleegd van https://sociaal.net

[3] P. Achterberg & E. Snel, ‘Het einde van duurzame armoede? Over ‘vertijdelijking ’en ‘verduurzaming’ van armoede’, Sociologie 2008, afl. 1, p. 68.

[4] Bregman, R. (2016, 21 juli). Basisinkomen: De utopie van gratis geld in 14 vragen en antwoorden. Geraadpleegd van https://decorrespondent.nl.

[5] De Roo, A. e.a. (2019, 11 november). Basisinkomen is niet alleen goed voor gezondheid en welzijn, maar ook voor de economie. Geraadpleegd van https://volkskrant.nl.

[6] Mulder, B. (2019, 20 december). Een basisinkomen moet juist onvoorwaardelijk zijn. Geraadpleegd van https://trouw.nl.

[7] Mulder, B. (2019, 20 december). Een basisinkomen moet juist onvoorwaardelijk zijn. Geraadpleegd van https://trouw.nl.

[8] De Roo, A. e.a. (2019, 11 november). Basisinkomen is niet alleen goed voor gezondheid en welzijn, maar ook voor de economie. Geraadpleegd van https://volkskrant.nl.

[9] De Bruijn, L. (2019, 26 april). ‘Elke Nederlander zou maandelijks minstens 600 euro moeten krijgen van het rijk’. Geraadpleegd van https://ad.nl.

[10] De Roo, A. e.a. (2019, 11 november). Basisinkomen is niet alleen goed voor gezondheid en welzijn, maar ook voor de economie. Geraadpleegd van https://volkskrant.nl.

[11] Kok, J. (2019, 12 december). Een basisinkomen met voorwaarden werkt beter. Geraadpleegd van https://trouw.nl.

[12] ‘FNV: Basisinkomen kost schatkist 105 miljard euro’, Het Parool, 25 oktober 2019. Geraadpleegd van https://hetparool.nl.

Video
Delen

Uw naam

E-mail

Naam ontvanger

E-mail adres ontvanger

Uw bericht

Verstuur

Share

E-mail

Facebook

LinkedIn

Contact

Verstuur

Aanmelden

Meld aan