Via deelplatformen kunnen wij tegenwoordig alles wat ten overvloede aanwezig is lenen of uitlenen. Denk hierbij aan Peerby.nl, de particuliere taxidienst Uber of aan Airbnb. Via Peerby.nl bijvoorbeeld worden dagelijks veel bruikleenovereenkomsten gesloten. Deze overeenkomsten hebben met name betrekking op producten die in overvloed aanwezig zijn en die je niet dagelijks gebruikt.
Een voorbeeld hiervan is de grasmaaier. Niemand maait elke dag het gras. Wanneer de buurman vraagt of hij de grasmaaier mag lenen zeggen we daarom vaak zonder na te denken ‘ja, natuurlijk!’, want sharing is caring toch? Het lijkt alsof mensen puur met goede bedoelingen hun zaken beschikbaar stellen aan de medemens, maar wanneer we met een kritische blik kijken naar dit deelplatform blijkt al snel dat een commercieel motief vaak de boventoon voert. De vraag rijst of alle positieve associaties aan de zogenoemde deelmaatschappij terecht zijn. Is ons beeld van de deelmaatschappij niet te rooskleurig?
Het ontstaan van de deelmaatschappij in Nederland schrijven we vaak toe aan het onbaatzuchtige karakter van onze maatschappij. Deze gedachte is echter te kort door de bocht. Het opkomen van de deelmaatschappij kunnen we toerekenen aan verschillende factoren. Wereldwijd hebben we de laatste jaren crisis na crisis te verduren gekregen.
De ene keer een economische crisis, de andere keer een klimaat- of voedselcrisis. Hierdoor is het besef ontstaan dat massaconsumptie van goederen en diensten moet worden tegengegaan. Doen we dit niet, dan kan dit op termijn grote gevolgen hebben voor de wereld.
Door initiatieven zoals Thuisafgehaald.nl en Peerby.nl zijn deelplatformen ontstaan waar we goederen en diensten met elkaar kunnen delen. Waar er de afgelopen jaren sprake was van hyperconsumptie, is er nu een trend zichtbaar naar een andere vorm van consumeren: gedeelde consumptie.1 Hoera! Er is steeds meer sprake van een economie die gericht is op duurzaamheid. Het idee is dat mensen in de deeleconomie niet altijd zaken hoeven te bezitten. Zolang er maar toegang tot deze zaken is. Er is dus steeds vaker sprake van delen, huren of lenen in plaats van kopen of bezitten.
Peerby.nl is een van de bekendste deelplatformen van het moment. Peerby.nl noemt zichzelf graag een ‘peer-to-peer’ deelplatform en ‘het alternatief voor de wegwerpcultuur’. Mensen die zich aanmelden bij het platform kunnen spullen te leen vragen door een oproep te plaatsen. Deze oproep wordt vervolgens naar alle leden van Peerby in de buurt doorgestuurd. Indien een van deze leden het product heeft en bereid is dit uit te lenen kan hij reageren via de app. Volgens Peerby is de overeenkomst die hierna tot stand komt een bruikleenovereenkomst. We kijken even naar de algemene voorwaarden van Peerby.nl. Hier zien we dat het mogelijk is om een vergoeding te vragen voor het uitlenen van spullen. Dit mag volgens de voorwaarden alleen zolang er geen sprake is van een commerciële activiteit.
Het gegeven dat Peerby.nl spreekt van een bruikleenovereenkomst is best opvallend. Ons vertrouwde BW stelt namelijk iets heel anders. Volgens art. 7A:1777 BW is er sprake van een bruikleenovereenkomst wanneer de ene partij aan de andere partij een zaak om niet ter beschikking stelt, onder de voorwaarde dat deze zaak nadat er gebruik van is gemaakt wordt teruggegeven aan de uitlener. Wanneer er een vergoeding wordt gevraagd is er volgens de wet dus geen sprake van een bruikleenovereenkomst, hoe klein deze vergoeding ook moge zijn. Een tegenprestatie maakt een overeenkomst tot een huurovereenkomst indien de eigenaar/verhuurder een wezenlijk voordeel geniet. Onkosten zijn hierbij daarom niet inbegrepen.
In art. 7:201 BW wordt de definitie van huur omschreven. Er is sprake van huur indien de ene partij zich verbindt aan de andere partij een zaak in gebruik te verstrekken en de andere partij zich verbindt tot een tegenprestatie. Deze definitie is van dwingend recht. Er kan niet zomaar een andere naam worden gegeven aan de overeenkomst om de regels van het huurrecht te omzeilen.2
Het onderscheid tussen huur en bruikleen is van belang voor de vraag wie er aansprakelijk is voor eventuele schade aan de zaak. Voor de uitlener is het wat de aansprakelijkheid betreft voordeliger om te spreken van een bruikleenovereenkomst dan van een huurovereenkomst.
Bij bruikleen is de uitlener op grond van art. 7A:1790 BW slechts aansprakelijk voor de schade die de gebruiker lijdt door gebreken die de uitlener kende, maar niet heeft medegedeeld aan de gebruiker. Wanneer er sprake is van een huurovereenkomst, dan is de verhuurder anders dan bij bruikleen aansprakelijk voor schade die de gebruiker lijdt door gebreken die de verhuurder had behoren te kennen.
Gebruikers van Peerby.nl kunnen een Peerby Garantie afsluiten. Op de site staat het als volgt omschreven: “Garantie is voor leden die elkaar willen helpen, en die voor het uitlenen van sommige spullen graag wat extra geruststelling willen.
Je hebt het alleen nodig als de uitlener hierom vraagt. Ook voor de lener is het geruststellend.” Indien de bruiklener een garantie afsluit kost dit hem een paar euro per dag. De uitlener ontvangt hiermee geen tegenprestatie in geld, maar een tegenprestatie in de vorm van risico’s: de bruiklener via Peerby is ook aansprakelijk voor diefstal indien hij – niet conform art. 7A:1782 BW – wel goed voor de zaak zorgde.
De vraag rijst of de normen uit de deelmaatschappij wel zo onbaatzuchtig van aard zijn als we denken. De eigenaar van een uitgeleende zaak zetten we in de deelmaatschappij neer als iemand die niet egoïstisch is. Wel geniet de gulle uitlener een mindere mate van aansprakelijkheid door zijn eigendom (semi-)gratis ter beschikking te stellen aan zijn behoeftige medemens. Er wordt met lof gesproken over deze onbaatzuchtige uitleners, terwijl er in feite vaak gewoon sprake is van huur en verhuur. Niet alleen de vergoeding die er kan worden gevraagd voor het uitlenen, maar ook de beperkte aansprakelijkheid voor de uitlener maakt dat het uitlenen van eigendom via Peerby.nl nooit belangeloos is. Dit valt te kwalificeren als een tegenprestatie. Namelijk het verschuiven van risico naar de lenende partij.3
De normen uit ons BW blijken dus onbaatzuchtiger aan de kant van de uitlener dan bij de gevierde Peerby-norm. Het gebruik van het platform door de aanbieders kunnen we om die reden niet als goedhartigheid kwalificeren. Wel kunnen we het als slim en handig bestempelen natuurlijk. Zie het daarom niet als bekrompen kritiek op een systeem dat gewoon lijkt te werken. De verheerlijking van de uitlener is alleen wat onterecht als je er objectief naar kijkt. Voordat deelplatformen zoals Peerby.nl op de markt kwamen deelden we onze spullen ook. Dit deden we alleen wat minder massaal, maar wel volgens het systeem van een zorgvuldig afgewogen en uitgebalanceerd BW.
Al met al valt er een heleboel voor deelplatformen zoals Peerby.nl te zeggen. Het zorgt voor meer duurzaamheid, op termijn zal door dit soort initiatieven de hyperconsumptie zeker verminderen. Het gebruiken van de term ‘deelmaatschappij’ zorgt ook voor een gevoel van saamhorigheid. We zijn geneigd aan te nemen dat de term het onbaatzuchtige karakter van onze samenleving illustreert. De realiteit is echter dat het ontstaan van de deelmaatschappij gewoon een logisch gevolg is van excessieve consumptie in de laatste decennia.
Door zelfregulering bij deelplatformen lopen veel leners een aansprakelijkheidsrisico waar ze vaak niet op bedacht zijn. Het BW is soepeler voor de bruiklener dan bij de voorwaarden van Peerby.nl. Deze voorwaarden maken het wel aantrekkelijk om het platform te gebruiken voor uitleners. Daarnaast is de Peerby Garantie een manier voor Peerby om geld binnen te halen, nodig voor de groei van het deelplatform, en op zijn beurt ook weer voor de duurzaamheid. Noem het alleen alsjeblieft geen bruikleen, terwijl we het duidelijk over huur hebben. Noem het beestje toch maar bij de naam.
“In de Nederlandse (deel)economie doen we zaken, geen liefdadigheid!”
Gertjan Prinsen
