Van wakende wijkagent tot stelende smeris

Al jarenlang gaat het bij de overheid stelselmatig mis. Rolex horloges, inhoud van gevonden portemonnees en kilo’s cocaïne: ze verdwijnen met enige regelmaat in de zakken van politieagenten. Het klinkt bijna te bizar om waar te zijn, maar toch gebeurt het. De integriteit van de politie is in gevaar, en in dit artikel leg ik je uit hoe het zit.

Verlinkt door lokportemonnees

In 2012 luidde het VARA-programma Rambam de noodklok. Na onderzoek bleek binnen de Nederlandse politie kleinschalige corruptie plaats te vinden. Met een zogenoemde ‘portemonneetest’ onderzochten de programmamakers aan de hand van lokportemonnees hoe het ervoor stond met de integriteit van politieagenten. Sinds 2012 is de test een jaarlijks terugkerend fenomeen geworden. Het idee is simpel: je levert op diverse politiebureaus een met honderdvijftig euro gevulde, ‘zogenaamd verloren’, portemonnee in en een tijdje later haal je hem op. Uit de test is gebleken dat agenten soms moeilijk van andermans spullen kunnen afblijven. De uitslag was ieder jaar stuitend.

In 2015 verdwenen in eerste instantie tien van de vijftien ingeleverde portemonnees. Pas nadat de journalisten onthulden dat ze van het televisieprogramma Rambam waren, kwamen er nog eens vier portemonnees naar boven drijven. In de gemeente Nijmegen werd honderdtwintig euro uit een lokportemonnee gejat en in de gemeentes Wageningen, Harderwijk, Apeldoorn en Ede verdween zelfs de gehele portemonnee.¹ De politie kon de verdwenen portemonnees niet verklaren. Ook onze eigen stad Groningen is overigens de afgelopen jaren niet geslaagd voor de portemonneetest. In 2016 verdween er op het politiebureau Groningen Centrum nog vijftig euro uit een ingeleverde lokportemonnee.²

Inbeslagname

Begin 2016 is er voor bijna 1.5 miljard euro conservatoir beslag gelegd en jaarlijks neemt de politie zo’n 200.000 voorwerpen in. De politie is bevoegd goederen in beslag te nemen als het nodig is voor onderzoek. Je hebt dan als eigenaar geen beschikking meer over het goed. Domeinen is de organisatie die de goederen bewaard, het OM is degene die beslist of een voorwerp wordt teruggegeven, verkocht of vernietigd.

Onvoldoende structuur bij inbeslagneming

Niet alleen Rambam maar ook diverse strafrechtadvocaten bekritiseren de huidige gang van zaken bij politie en Justitie. Naast portemonnees die verdwijnen zijn er grote problemen bij het in beslag nemen van goederen. Zo heeft bijvoorbeeld in 2009 een verdachte na een inbeslagname ruim 60.000 euro te weinig teruggekregen van het Openbaar Ministerie. Het geld bleek zoekgeraakt.³

De problematiek rondom inbeslagname blijkt groot van omvang. Door een gebrek aan structuur binnen de organisatie van Justitie heb je als verdachte vaak geen flauw idee waar je in beslag genomen voorwerpen zich bevinden of wat er mee is gebeurd. Anno 2018 kunnen we ieder pakket op de wereld volgen door middel van Track and Trace. Hoe kan het dan dat inbeslaggenomen goederen zo gemakkelijk in een zwart gat verdwijnen?

Ombudsman luidt noodklok

De Nationale Ombudsman heeft zich de laatste jaren met deze vraag beziggehouden en kwam in 2016 met een uitgebreid rapport. [1]Uit dit rapport is gebleken dat inbeslagname voor politie en Justitie nauwelijks prioriteit heeft. Ook worden burgers onvoldoende geïnformeerd over hun inbeslaggenomen voorwerpen. De Nationale Ombudsman vindt vooral de grote onzorgvuldigheid waarmee politie en Justitie handelen onthutsend. Ten eerste noteert de politie onvoldoende welke goederen er in beslag worden genomen. Daarnaast wordt niet naar de burger gecommuniceerd waar de goederen heen gaan. Ook stelt de Nationale Ombudsman dat de drie diensten in dit proces, namelijk politie, domeinen en het Openbaar Ministerie, beter moeten samenwerken. Tot dusver is het namelijk onmogelijk om een inbeslaggenomen voorwerp van begin tot eind te kunnen volgen.

De verdwijning van goederen komt voor in allerlei vormen. In een uitzending van EenVandaag vertelde advocaat Arthur van der Biezen dat een opsporingsambtenaar eens een zak met enkele honderden XTC-pillen achteroverdrukte. In diezelfde aflevering doen meerdere strafrechtadvocaten hun verhaal. Ze stellen dat de huidige controle bij inbeslagneming onvoldoende werkt. Problematisch is dat in veel gevallen het doen van aangifte niet in het belang van een cliënt werkt. Sterker nog, het kan zelfs enorm tegenwerken. Stel, tijdens een huiszoeking wordt bij jou twee kilo cocaïne in beslag genomen. Als vervolgens blijkt dat in jouw huis zich niet twee, maar drie kilo cocaïne bevond, dan kun je moeilijk aankaarten dat er een kilo cocaïne verdwenen is. Die extra kilo werkt dan namelijk verzwarend op je tenlastelegging.⁵

“Problematisch is dat in veel gevallen het doen van aangifte niet in het belang van een cliënt werkt. Sterker nog, het kan zelfs enorm tegenwerken.”

Justitie moet aan de slag

Een klacht indienen of aangifte doen bij verdwenen eigendommen is lastig. Vaak hebben de achterovergedrukte spullen namelijk nooit op de beslaglijst gestaan. In zo’n geval bestaat het verdwenen goed feitelijk niet. Uiteindelijk is het dan het woord van de verdachte tegen het woord van de politie. In het onderzoek van de Nationale Ombudsman wordt bevestigd dat er iets moet veranderen bij Justitie. Binnen het inbeslagnemingsproces zal betere controle plaats moeten vinden, willen de politie, domeinen en het OM zich niet voortdurend in diskrediet blijven brengen.

“Uiteindelijk is het dan het woord van de verdachte tegen het woord van de politie.”

Het voelt tegenstrijdig dat de ambtenaren waarvan wij verwachten dat ze zich met man en macht inzetten om de criminaliteit in Nederland te bestrijden, zelf een bijdrage leveren aan het criminele milieu. Enige nuancering is overigens geboden, uiteraard is bijna het gehele politiecorps betrouwbaar. Het is alleen juist bij de politie van belangrijk om hoge eisen te stellen aan de integriteit. Zelfs enkele rotte appels zijn zeer onwenselijk.

Charlotte Schuring

1. ‘Rambam’, VARA, NPO 3, 4 maart 2015.
2. ‘Rambam’, VARA, NPO 3, 24 november 2016.
3. Van Dooren, Rapport ‘Vreemde valuta’, 2015.

4. Van Zutphen e.a., Rapport ‘Waar is mijn auto?’, 2016.
5. ’EenVandaag’, AVROTROS, NPO 1, 27 mei 2016.