De machtenscheiding staat in de Verenigde Staten flink onder druk. Is er met President Trump aan het roer eigenlijk nog wel sprake van een machtenscheiding? In dit artikel staat deze vraag centraal naar aanleiding van de podcast met Amerikakenner Michiel Vos!1
‘A shining city upon a hill’: Deze befaamde woorden van president Ronald Reagan vatten precies samen hoe Amerikanen naar hun land willen kijken. Zij noemen hun land zelf het liefst ‘the land of the free’.2 De wil naar individuele vrijheid heeft duidelijk aan de basis gestaan van de geboorte van de Verenigde Staten (hierna: VS). Daarmee staat het ook centraal in de machtenscheiding, die gebaseerd is op de leer van de Franse filosoof Montesquieu. Volgens deze leer dienen de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht gescheiden te zijn. Door de huidige situatie in Amerika, met een president die onder meer claimt dat hij de totale macht heeft, valt het nog maar te bezien of er nog sprake is van een machtenscheiding.3
Individuele vrijheid: wapens in de wet
De ‘founding fathers’ schreven de constitutie van de VS van Amerika in 1789. In de constitutie werd de machtenscheiding tussen de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht vastgelegd. Daarnaast legden de ‘founding fathers’ in de constitutie de nadruk op de bescherming van individuele vrijheden. Dit deden zij omdat het streven naar onafhankelijkheid ontstond na een periode van politieke en religieuze onderdrukking door de Britse kolonisator. De bescherming van individuele vrijheden kwam wel het meest tot uitdrukking in de Bill of Rights uit 1791, waarin tien amendementen zijn opgenomen waaronder het recht om wapens te hebben. Dit is een teken dat de bescherming van de individuele vrijheden van het individu echt centraal heeft gestaan voor de ‘founding fathers’.
Machtenscheiding VS: Huis van Afgevaardigden en Senaat
De machtenscheiding in de Verenigde Staten is vastgelegd in de eerste drie artikelen van de Constitutie. Op basis van artikel 1 van de Constitutie bestaat de wetgevende macht uit de twee kamers van het Amerikaanse Congres: het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Het Huis van Afgevaardigden bestaat uit 435 gekozen afgevaardigden samen met zes extra niet-stemgerechtigde afgevaardigden. Deze extra afgevaardigden vertegenwoordigen het District van Colombia, Puerto Rico en andere Amerikaanse overzeese gebieden. De senaat bestaat uit honderd senatoren afkomstig uit de vijftig staten van Amerika. Elke staat mag twee senatoren afvaardigen.4 Het Congres neemt de nieuwe wetten aan, maar de president van de Verenigde Staten dient ze wel met zijn handtekening te ondertekenen. Indien de president dit niet doet, dan spreekt hij automatisch zijn veto over deze nieuwe wetgeving uit. De president van de Verenigde Staten gebruikt dit vetorecht soms om nieuwe wetgeving tegen te houden. President Trump heeft bijvoorbeeld zijn vetorecht gebruikt op 16 maart 2019 om toentertijd de noodtoestand in het grensgebied met Mexico in stand te houden.5
“Door Marbury v. Madison is de rechtsprekende macht gelijkwaardig geworden aan de uitvoerende en wetgevende macht.”
“The authority of the President of the United States is total.”
President heeft sluipweggetjes
Op basis van artikel 2 van de Constitutie bestaat de uitvoerende macht uit de regering, de overheidsdepartementen en andere overheidsagentschappen. De president van de Verenigde Staten staat aan het hoofd van de uitvoerende macht, aangezien hij de verantwoordelijkheid heeft om de wetten van de federale overheid uit te voeren. Hij heeft de macht om via presidentiële decreten zijn beleid op een praktische manier uit te voeren binnen de bestaande wetgeving.6 Zo’n presidentieel decreet hoeft dan niet meer langs het Congres, zolang het maar binnen de bestaande wetgeving blijft. Indien de president de wetgeving wil veranderen, dan zal hij alsnog langs het Congres moeten voor toestemming. Dit zorgt ervoor dat de machtenscheiding toch voor een groot deel intact blijft.7
Rechtsprekende macht is zeer machtig
Op basis van artikel 3 van de Constitutie bestaat de rechtsprekende macht uit het Hooggerechtshof en de lagere federale rechtbanken. Het Hooggerechtshof bestaat normaal gesproken uit acht rechters en één opperrechter, maar heeft na de dood van rechter Ruth Bader Grinsburg nog maar acht leden. De president van Amerika benoemt de federale rechters in overeenstemming met de Senaat. De constitutie specificeerde oorspronkelijk niet hoe ver de rechterlijke macht reikte, maar daar kwam verandering in met de zaak Marbury v. Madison uit 1803. Uit het oordeel van het Hooggerechtshof bleek dat het hof zichzelf de bevoegdheid heeft gegeven om wetten, besluiten en rechterlijke uitspraken te toetsen aan de Constitutie. De toenmalige opperrechter John Marshall wilde met deze uitspraak ervoor zorgen dat het Hooggerechtshof een belangrijke hoeksteen werd van de Amerikaanse democratie. Tot op de dag van vandaag wordt deze uitspraak gezien als één van de belangrijkste uitspraken van het Hooggerechtshof op het vlak van de machtenscheiding. Met deze uitspraak kan de rechtsprekende macht als gelijkwaardig aan de uitvoerende en wetgevende macht worden beschouwd.8
Machtenscheiding onder druk?
‘The authority of the President of the United States is total’. Met deze woorden zette president Trump de machtenscheiding op scherp op 14 april jl. Tevens pleegde hij met deze uitspraak een inbreuk op de vrijheid van het individu en de staten.9 Zijn claim dat de president de totale macht heeft, is echter volgens de Constitutie onwaar. Volgens het tiende amendement van de Constitutie ligt de macht voor alles wat niet federaal is geregeld bij de staten zelf. Hierdoor ligt de macht niet bij de president en is de claim van president Trump ongegrond. In zijn presidentschap heeft de president ook op andere manieren de machtenscheiding onder druk gezet in zijn pogingen om zijn beleid te kunnen uitvoeren. President Trump benoemt bijvoorbeeld samen met Mitch McConnell, de Republikeinse leider van de Senaat, veelvuldig Republikeins gezinde federale rechters in de hoop om de rechtsprekende macht aan zijn kant te krijgen.10 Hij heeft dit ook geprobeerd binnen het Hooggerechtshof met de benoeming van twee Republikeins gezinde rechters, maar in de praktijk blijkt dat het Hooggerechtshof vooralsnog aardig in balans is.11 Het is afwachten of dit zo blijft na de dood van rechter Ruth Bader Ginsburg, maar daar is voorlopig nog niks over te zeggen.
Toekomst: machten meer verweven?
De trias politica leer van Montesquieu is al met al nog steeds aanwezig in de Verenigde Staten. De drie machten staan nog los van elkaar, ondanks het feit dat ze steeds meer met elkaar verweven raken. Met Donald Trump als president aan het roer zal de machtenscheiding stevig onder druk blijven staan, maar vooralsnog blijkt het systeem nog sterk genoeg te zijn om te kunnen spreken van een machtenscheiding: ‘May God bless you and may God bless the United States of America’.
Jelmer Hoekstra
