Een van de grootste maatschappelijke problemen van onze tijd is de verspreiding van nepnieuws en complottheorieën. Een voorbeeld: uit onderzoek van Ipsos, in samenwerking met Nieuwsuur, is gebleken dat zo’n 15% van de Nederlanders gelooft dat het coronavirus een biologisch wapen is dat gemaakt is in een laboratorium.1 Echter zijn de meeste wetenschappers het erover eens dat op basis van de genetische samenstelling van SARS-CoV-2 kan worden vastgesteld dat het virus van dier op mens is overgesprongen.2 Het geloof van die 15% wordt voornamelijk aangewakkerd door wat mensen lezen op hun sociale mediakanalen. Eén van die sociale mediakanalen waar mensen hun informatie vandaan halen, is het platform Twitter. Met onder meer 1,3 miljard accounts en ongeveer 335 miljoen maandelijkse gebruikers is het één van de grootste sociale mediakanalen ter wereld.3
Twitter de veroorzaker?
Twitter is in 2006 opgericht door vier mannen: Jack Dorsey, Evan Williams, Biz Stone en Noah Glass. Het platform is gebaseerd op een idee van Jack Dorsey. Hij wilde een forum samenstellen speciaal voor SMS-gebruik, waar mensen konden aangeven waar zij op dat moment mee bezig waren.4 Het oorspronkelijke maximum van 140 karakters per tweet zorgde voor een kort en bondig bericht.5 De naam van de dienst zelf was oorspronkelijk stat.us, maar al snel werd besloten om de naam te veranderen in twttr (en uiteindelijk Twitter), geïnspireerd op het gekwetter van de vogels die dwars door elkaar heen de ander informatie proberen te geven.6
In tien jaar tijd is het gebruik van Twitter explosief gegroeid.7 Van ongeveer 30 miljoen maandelijkse gebruikers in het eerste kwartaal van 2010 naar ongeveer 330 miljoen maandelijks gebruikers, van wie 152 miljoen dagelijkse gebruik maken van het platform in het eerste kwartaal van 2020.8 Twitter is veel meer geworden dan alleen een plek waar mensen hun “status” delen. Tegenwoordig is het doel van Twitter namelijk onder meer het promoten van bedrijven, het doorgeven van belangrijke nieuwsgebeurtenissen en het starten van discussies met mede-gebruikers.9 Door het gegroeide aantal gebruikers en het verbreden van de doeleinden is Twitter veel meer onderdeel geworden van het dagelijkse leven. Inherent hieraan is dat er ook steeds meer kritiek op Twitter is gekomen.
‘Verspreiding van nepnieuws gaat sneller dan verspreiding van de feiten.’
Eén van de grootste kritiekpunten op Twitter is het verspreiden van desinformatie op het platform door de gebruikers. Naar aanleiding van de Amerikaanse verkiezingen in 2016 is dit onderwerp steeds meer onderdeel geworden van het publieke debat. Gedurende de campagne van deze verkiezing zou er namelijk veel desinformatie zijn verspreid op het platform.10 Uit onderzoek van de Massachusetts Institute of Technology is gebleken dat het verspreiden van nepnieuws veel sneller gaat dan het verspreiden van de gecontroleerde feiten op Twitter.11 Onder meer naar aanleiding van dit onderzoek en de aanzwellende kritiek om als bedrijf op te treden tegen de verspreiding van nepnieuws op het eigen platform, heeft Twitter beloofd diverse maatregelen te zullen nemen. Eén van de mogelijke maatregelen die Twitter heeft aangekondigd te zullen nemen is het meer frequente gebruik van een disclaimer. Met zo’n oordeelonthouding, voorwaardelijkheidsverklaring of vrij tekening kan Twitter haar aansprakelijkheid in risico houdende situaties afwijzen of beperken.
Twitter belooft beterschap
Twitter kan naast de plaatsing van een disclaimer een misleidende tweet in zijn geheel verwijderen of het account van de gebruiker tijdelijk vergrendelen of zelfs permanent opschorten.12 De afweging voor toepassing van één van deze maatregelen is gebaseerd op de ernst van de schending en eventuele eerdere schendingen. Tevens neemt Twitter ook eerdere vastgestelde spamactiviteiten mee bij deze beoordeling.
Naar aanleiding van de kritiek op de ongecontroleerde verspreiding van nepnieuws op zijn platform tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016, nam Twitter maatregelen om een herhaling tijdens de afgelopen verkiezingen te voorkomen. Eén van deze maatregelen was dat er extra waarschuwingen en beperkingen werden geplaatst bij misleidende tweets van zowel politici als bij accounts die meer dan 100.000 volgers hebben.13 Hierdoor trachtte Twitter het publiek op de hoogte te brengen van het feit dat de tweet mogelijk misleidend was.
Daarnaast besloot Twitter om berichten die gericht zijn op het ondermijnen van het vertrouwen in de Amerikaanse verkiezingen aan te pakken.14 Een voorbeeld hiervan is het gebruik van een label bij een valse claim van President Trump over wie de verkiezingswinnaar is. In een tweet op 6 november beweerde president Trump dat hij de Amerikaanse verkiezingen had gewonnen op basis van de legaal uitgebrachte stemmen. Twitter besloot hier een label bij te plaatsen omdat deze bewering in strijd was met haar maatschappelijke integriteitsbeleid en het hier, getuige de getelde stemmen, een valse claim was van de president.15
Conclusie: probleem niet opgelost
Al met al heeft Twitter geluisterd naar de kritiek en een beleid opgesteld om de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Het gebruik van een disclaimer of een label wordt steeds vaker toegepast, maar het is de vraag of hiermee ook daadwerkelijk wordt bijgedragen aan het oplossen van het probleem. Nog steeds wordt veel nepnieuws via het platform verspreid. Een daadkrachtig instrument om het probleem uit de wereld te helpen ontbreekt vooralsnog.
Jelmer Hoekstra