Sinds 1957 zet de Europese Unie zich kort gezegd in voor vrede en welvaart in Europa en helpt ze onze politieke, sociale en economische grondrechten te beschermen.[1] Uit art. 2 VEU volgen de kernwaarden waarop de Unie berust, waarvan de rechtsstaat er één is.[2] In een rechtsstaat worden burgers beschermd tegen medeburgers, maar ook tegen de macht van de staat. Lidstaten van de Europese Unie mogen de rechtsstaat in eigen land niet in gevaar brengen, omdat de rechtsstaat essentieel is voor het vertrouwen van burgers in de overheidsinstellingen en ook voor het wederzijds vertrouwen tussen lidstaten.[3] De Europese Commissie ziet erop toe dat lidstaten de kernwaarden naleven. Het kan voorkomen dat een EU-lidstaat de fundamentele waarden niet respecteert. Sinds een aantal jaren staat Polen om die reden onder scherp toezicht. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat een lidstaat van de Europese Unie bestraft dreigt te worden omdat het de fundamentele waarden niet respecteert. De Europese Commissie heeft in 2017 de zwaarste procedure tegen Polen geactiveerd, namelijk de artikel 7-procedure welke is vernoemd naar art. 7 van het Verdrag van Lissabon.[4]
Back
Zware consequenties dreigen voor de Poolse rechtsstaat
- In Casu Blog
- 12 Mar 2021
- No comments
‘Het is voor het eerst in de geschiedenis dat een lidstaat van de Europese Unie bestraft dreigt te worden omdat het de fundamentele waarden niet respecteert.’
De trias politica staat op het spel
Sinds 2015 vormt de conservatief-rechtse politieke partij PiS de Poolse regering met als president Andrzej Duda. Vanaf dat moment zijn er meerdere hervormingen aangebracht binnen de Poolse rechtsstaat. De hervormingen hebben geleid tot een omstreden mediawet, een beperking van de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof, en meer invloed van de politiek op de rechterlijke macht. Zo heeft PiS een tuchtkamer opgezet dat uitsluitend bestaat uit rechters die volledig achter de regering staan.[5] Sinds de invoering van de tuchtkamer zijn er anno januari 2020 al zo’n 1100 procedures tegen rechters aanhangig gemaakt welke ertoe kunnen leiden dat rechters benadeeld worden in hun carrière of zelfs worden ontslagen. Critici zien de tuchtkamer als een middel van de regering om kritische rechters monddood te maken. In Nederland worden rechters voor het leven benoemd en ze zijn onafhankelijk. Zij kunnen niet zomaar worden ontslagen als zij recht spreken dat niet in lijn is met de politieke agenda, zoals dit in Polen wel blijkt te kunnen. Het Hooggerechtshof in Polen heeft in 2019 al bepaald dat de tuchtkamer en ook het orgaan dat rechters benoemd, het RKS, partijdige rechterlijke instanties zijn.[6] Die partijdigheid zit hem erin nu de meeste leden van het RKS zijn verkozen door het Poolse parlement waarin regeringspartij PiS dus de grootste is. De Poolse regering werd noch heet noch koud van de uitspraak en bleef de hervormingen doorvoeren. Eind januari dit jaar heeft de Europese Commissie gewaarschuwd dat er naar het Europees Hof van Justitie gestapt wordt als Polen de tuchtkamer niet buiten werking stelt.[7]
‘Critici zien de tuchtkamer als een middel van de regering om kritische rechters monddood te maken.’
De nucleaire optie
De Europese Commissie en het Europees Parlement maken zich al een tijd zorgen over de rechtsstaat in Polen. Ze vinden de hervormingen die daar de laatste jaren zijn doorgevoerd in strijd met de Europese waarden van vrijheid en democratie. Wanneer een lidstaat maatregelen neemt die de rechtsstaat kunnen bedreigen, kan de Europese Commissie de ‘rule of law-procedure’ starten.[8] Dit betekent dat de (dreigende) schending van de rechtsstaat wordt aangekaart bij de betreffende lidstaat en bij de andere EU-landen. In 2016 heeft vicevoorzitter Frans Timmermans Polen namens de Europese Commissie een officiële waarschuwing gegeven, zonder resultaat. In 2017 stelde de Europese Commissie de artikel 7-procedure in werking welke ook wel de nucleaire optie wordt genoemd. Die procedure kan namelijk leiden tot schorsing van een lidstaat. Dit betekent dat het stemrecht van die lidstaat in de Raad van de Europese Unie wordt afgenomen. Naast het activeren van die nucleaire optie, is de Europese Commissie al vier inbreukprocedures gestart tegen Polen.[9] Bij zo’n inbreukprocedure hebben de Europese Commissie en uiteindelijk ook het Europees Hof de macht om een land te dwingen tot naleving van Europese regelgeving, en zijn ze niet afhankelijk van een lidstaat die tegenwerkt.[10] Dit is dus wel zo in het geval van de artikel 7-procedure.
‘In 2017 stelde de Europese Commissie de artikel 7-procedure in werking welke ook wel de nucleaire optie wordt genoemd.’
Gaat Polen haar stemrecht verliezen?
De kans is zeer klein dat Polen haar stemrecht in de Raad van de Europese Unie gaat verliezen. Polen kan alleen haar stemrecht verliezen mits de Raad hier unaniem mee instemt. Hongarije heeft echter al aangegeven tegen te stemmen, waardoor Polen hoogstwaarschijnlijk haar stemrecht zal behouden. Het is niet gek dat Hongarije heeft aangegeven tegen te stemmen, aangezien zij zich in hetzelfde schuitje als Polen bevinden. De toekomst van de rechter binnen de Poolse rechtsstaat blijft dus vooralsnog onzeker.
Door: Florien van Opstal
