Woensdag 22 november 2023 mag Nederland weer naar de stembus. Na de langste kabinetsformatie uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis – een heuse 299 dagen – is kabinet-Rutte IV na nog geen anderhalf jaar zittingsduur vroegtijdig gestrand. (1) Het einde van tijdperk-Rutte brengt een ongekende Haagse exodus met zich mee; met een alsmaar groeiende lijst van vertrekkende politici. (2) Zelden heeft het politieke speelveld zo opengelegen als tijdens de aankomende Tweede Kamerverkiezing. De Kiesraad heeft voor aankomende verkiezingen 70 partijnamen geregistreerd. (3) Hieronder vallen de gevestigde namen, alsook enkele nieuwkomers – waarvan Pieter Omtzigts Nieuw Sociaal Contract (NSC) ongetwijfeld de bekendste is. Hoe richt je zo’n politieke partij eigenlijk op?
Back
Verkiezingstijd: waar stem ik op?
- 11 Oct 2023
- No comments
Oprichtingsvereisten
Volgens de Kieswet is een politieke partij “een politieke groepering die een vereniging is met volledige rechtsbevoegdheid”. (4) Een politieke partij is dus in wezen niet anders dan een ‘gewone’ vereniging – buiten de informele vereniging om – waardoor aangesloten dient te worden bij Titel 2 van Boek 2 Burgerlijk Wetboek. Om een politieke partij op te richten dienen minstens twee oprichters zich, met een voorgenomen partijnaam in gedachten, te wenden tot een notaris die voor hen de statuten door middel van een akte van oprichting vaststelt. Om vervolgens daadwerkelijk mee te kunnen doen aan de verkiezingen, dient de partij zich te registreren bij de Kiesraad. (5) Hiervoor moet naast de voorgenoemde rechtspersoonlijkheid ook nog een waarborgsom (á 450 euro) overgemaakt worden naar de Kiesraad en een gevolmachtigde aangewezen te worden. (6) Zodra deze formaliteiten zijn doorlopen, kan het campagne voeren beginnen.
Minder, minder, minder leden
Zoals hierboven vermeld zijn in beginsel twee oprichters nodig om een politieke partij als rechtspersoon op te richten. Er is echter een partij die al sinds haar oprichting in 2006 de facto maar één lid kent: de Partij voor de Vrijheid (PVV). Geert Wilders heeft een vernuftig juridisch trucje uitgehaald om alleenheerser te worden van zijn één-lid-partij. (7) De vereniging Partij voor de Vrijheid heeft als oprichters namelijk Geert Wilders als natuurlijk persoon én Stichting Groep Wilders. De laatstgenoemde stichting heeft maar één bestuurslid, te weten: – u raadt het nooit – Geert Wilders. Door deze gekozen organisatievorm heeft de PVV geen formele vereisten, zoals partijcongressen en algemene ledenvergaderingen, die een democratische ledenpartij wél heeft. Buiten het ontbreken van voornoemde waarborgen heeft de PVV door de hoge afhankelijkheid van de persoon Geert Wilders ook een opvolgingsprobleem. Mocht Wilders (ooit) de politieke arena verlaten, dan zal de PVV als partij (waarschijnlijk) de politieke arena navenant verlaten.
Toekomstwetgeving
Afgelopen 22 december heeft Hanke Bruins Slot, destijds nog minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Wet op de politieke partijen (Wpp) in een tweede (internet)consultatie gebracht. (8) Deze wet heeft grofweg als hoofddoel het versterken van de onafhankelijke positie van politieke partijen en het versterken van de parlementaire democratie en weerbaarheid van politieke partijen. (9) Bovendien harmoniseert deze wet alle wetgeving omtrent politieke partijen in één wet. Het wetsvoorstel gaat relatief nieuwe digitale instrumenten, zoals microtargeting, aan banden leggen. (10) Ten aanzien van de fondsenwerving kent de wet verscherpte transparantieregels om meer zicht te krijgen op (mogelijke) politieke beïnvloeding door middel van financiële middelen door politieke, maatschappelijke en religieuze organisaties. Daarbij zal er een onafhankelijke toezichtautoriteit worden ingesteld, die daadwerkelijk naleving van voorgestelde regels zal waarborgen. (11)
Verbodenverklaring
In het wetsvoorstel is ook een specifieke wettelijke basis voor het verbieden van een politieke partij opgenomen. (12) In beginsel geldt de algemene verbodsgrond van artikel 2:20 BW ook voor politieke partijen; het Openbaar Ministerie (OM) kan indien er bij een rechtspersoon sprake is van “werkzaamheid in strijd […] met de openbare orde” bij de rechtbank verzoeken tot verbodenverklaring en ontbinding. In de Nederlandse politieke geschiedenis heeft zich dit eenmaal voorgedaan: bij de Nationale Volkspartij/CP’86 in 1998. De rechtbank in Amsterdam was in dit geval van oordeel dat gezien de uitlatingen van de partij “niet anders wordt beoogd dan het oproepen en aanzetten tot, dan wel het bevorderen van discriminatie van allochtonen.” (13) De beoogde nieuwe wet geeft de procureur-generaal de mogelijkheid om bij de Hoge Raad te verzoeken tot verbodenverklaring en ontbinding “indien de partij door haar doelstelling of werkzaamheden een daadwerkelijke en ernstige bedreiging vormt voor een of meer grondbeginselen van de democratische rechtsstaat”. (14) Deze verbodsgrond lijkt iets ruimer te zijn dan de algemene verbodsgrond van artikel 2:20 BW. Het (mogelijk) verbieden van een (politieke) vereniging blijft uiterst precair, gezien het grondwettelijke recht tot vereniging. (15)
Een politieke partij is dus niet ‘meer’ dan een gewone vereniging met volledige rechtsbevoegdheid. Een politieke partij dient na oprichting enkele formaliteiten te doorstaan alvorens zich daadwerkelijk te kunnen mengen in het electorale slachtveld. In de toekomst krijgen politieke partijen hun eigen specifieke wet, waarin ook regels staan voor nieuwe campagnefenomenen, alsook een bredere verbodsgrond. Laten we hopen dat laatstgenoemd instrument nooit in de praktijk hoeft te worden gebruikt; al is dat geenszins zeker. (16)
redacteur
There are no comments yet