Eén van ‘s werelds meest bekende en populaire gezichten: Mickey Mouse. De muis is te zien in films, series, op shirts of tassen, als knuffel en zelfs als levensgrote muis in Disneyland. Het vrolijke beeld dat we allemaal kennen is niet te rijmen met de trailer die afgelopen 1 januari 2024 uitkwam; Mickey die de hoofdrol speelt in een horrorfilm. (1) Hoe kan het dat deze altijd vrolijke tekenfilmfiguur plotseling wordt afgebeeld als griezel en welke rol speelt het recht hierin?
Back
Mickey Mouse in het publieke domein
- 13 Mar 2024
- No comments
Het begin van Mickey Mouse
Mickey was samen met Minnie voor het eerst te zien en te horen in de korte film Steamboat Willie in 1928. Voor die tijd waren de muizen ook al te zien in stomme films, zoals Plane Crazy. (2) In de decennia daarop volgend, is de muis voorgekomen in tientallen programma’s en films en uitgegroeid tot een iconisch figuur. De muis is ‘eigendom’ van Disney, tevens bedenker en ontwerper van de muis. Het probleem dat zich nu voordoet, is dat de auteursrechten op deze eerste versie van Mickey Mouse vervallen. Met het verlopen van deze auteursrechten, valt de eerste versie van Mickey Mouse nu onder het publieke domein. (3)
Het auteursrecht
Mickey Mouse is niet de enige die met deze regels te maken heeft. De vragen en regels omtrent het auteursrecht spelen een rol bij de liedjes die we al jaren luisteren, Winnie the Pooh, kunstwerken en zelfs de bijbel. Het auteursrecht valt onder het rechtsgebied intellectuele eigendom en ziet op de juridische bescherming van alle originele creaties. (4) De basis van dit recht is in de Nederlandse wet te vinden in de Auteurswet en met name in het eerste artikel daarvan. De juridische bescherming houdt in dat de maker het alleenrecht heeft om zijn werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. (5) Voor het ontstaan van het auteursrecht bestaan geen formele vereisten. (6) Dat wil zeggen dat het recht vanzelf ontstaat bij het creëren van een origineel ‘werk’, waarbij ‘werk’ als ruim begrip wordt geïnterpreteerd. (7) Uitsluitend Disney heeft daarmee sinds de creatie van Mickey in 1928 het recht om hem te ‘exploiteren.’ (8) Niemand anders mag het werk gebruiken, zonder daarvoor toestemming te hebben van de eigenaar. Disney is streng in de bescherming van de karakters. Zo werd in de jaren negentig een kinderdagverblijf aangeklaagd, omdat zij Mickey Mouse op de muur hadden geschilderd. (9)
De eigenaar van een auteursrecht kan het recht verkopen, de rechten kunnen worden geërfd en de rechten kunnen vervallen. (10) Waar Disney tegenaan loopt, is het vervallen van het auteursrecht, waardoor hun werk in het publieke domein terechtkomt en te gebruiken is voor iedereen.
Op internationaal gebied zijn auteursrechten vastgelegd in twee verschillende conventies. Namelijk de Berner Conventie en de Universele Auteursrecht Conventie, waar veel landen bij zijn aangesloten. Deze internationale regelingen bepalen bijvoorbeeld een soort ondergrens van bescherming. (11) Daarnaast bepaalt het dat inwoners van landen die zijn aangesloten, in het buitenland dezelfde bescherming wordt geboden als de inwoners van dat land. (12)
Beschermingsduur auteursrecht
De beschermingsduur van auteursrechten kan verschillen per land. Volgens Nederlandse wetgeving vervalt het recht in beginsel zeventig jaar na de dood van de maker. (13) Na het vervallen kan iedereen het werk gebruiken, zonder dat daarvoor toestemming van de maker nodig is. Oorspronkelijk zou de versie van Mickey Mouse uit 1928 eind vorige eeuw al in het publieke domein terechtkomen, maar hier heeft Disney een stokje voor gestoken. Het vervallen van de auteursrechten gaat ze aan het hart en vele rechtszaken later is de Amerikaanse wetgeving om copyright te verlengen zelfs naar Mickey vernoemd. (14) The Mickey Mouse Protection Act uit 1998 heeft de termijnen voor verloop van werken voor 1978 verlengd tot 95 jaar. Dit gebeurde op korte termijn: slechts enkele weken voordat Mickey in het publieke domein zou vallen, kreeg Disney het voor elkaar. Hiermee werd ook de termijn van de auteursrechten op Winnie the Pooh verlengd, die om die reden vorig jaar in het publieke domein terecht kwam.
Gevolgen
Wat gaan wij en vooral Disney hier nu daadwerkelijk van merken? De rechten die per 1 januari 2024 zijn vervallen, zijn ‘slechts’ de auteursrechten. Er zijn nog allerlei rechten, zoals bijvoorbeeld het merkenrecht en de persoonlijkheidsrechten die Mickey Mouse bescherming bieden. (15) Daarbij komt dat slechts de eerste versie van Mickey Mouse uit 1928 in het publieke domein terecht is gekomen. Talloze versies die daarna zijn uitgekomen, worden vooralsnog beschermd door het auteursrecht. Mensen die gebruik willen maken van Mickey, Moeten hier dus voorzichtig mee om gaan om zo niet alsnog een copyright te schenden!
Hoewel de Mickey Mouse-horrorfilm een grappige insteek heeft, is het dus nog niet zo simpel als het lijkt. Mickey Mouse in het publieke domein geeft geen vrij spel. Het auteursrecht mag dan wel verlopen zijn, rechtenvrij is de muis niet; er zijn nog genoeg regels die onze vrolijke muis beschermen.
redacteur
Isa Bosma
There are no comments yet