‘Vanavond zonder eten op bed’, dat klinkt als een straf die door een ouder wordt opgelegd aan een kind. Is een straf als dit wel gepast en is het legitiem? Het antwoord op deze vraag verschilt natuurlijk per specifiek geval. In ons strafrechtelijk systeem is dit de taak van de rechter. Alleen hij beslist over het lot van de verdachte. Het is aan de rechter om te bepalen of een verdachte schuldig is en welke straf of maatregel wordt opgelegd. Het is daarmee niet aan de burger om het recht in eigen handen te nemen, maar is het in sommige gevallen niet te rechtvaardigen dat iemand wordt aangepakt?
Back
Het recht in eigen handen nemen: held of anti-held?
- 4 Oct 2023
- No comments
Voor eigen rechter spelen
Eigenrichting ofwel vigilantisme is het eigenmachtig nemen van maatregelen of het verrichten van handelingen waar normaal gesproken een rechterlijk vonnis voor nodig is. De burger neemt het recht in eigen handen zonder dat daarvoor een wettelijke grondslag bestaat. (1) Eigenrichting is niet apart opgenomen als strafbaar feit in het wetboek van Strafrecht, maar wordt aan de andere kant ook niet genoemd onder de strafuitsluitingsgronden. Voor eigen rechter spelen kan daardoor strafbaar worden gesteld wanneer er is voldaan aan de delictsomschrijving van een specifiek feit dat wel strafbaar is gesteld.
Een voorbeeld van eigenrichting is een zogenaamde ‘heksenjacht’ naar pedoseksuelen. De burgers die op jacht zijn, proberen online een afspraak te maken met een vermeende pedoseksueel, waarbij zij zich voordoen als minderjarige. Op deze manier wordt een vermeende pedofiel als het ware in de val gelokt. Wanneer het tot een confrontatie komt, leidt dit vaak tot fysiek geweld en worden beelden hiervan veelal online gedeeld. (2) De beweegredenen van de burgers om het heft in eigen handen te nemen lopen uiteen van verveling tot de stelling dat politie en justitie te weinig doen. (3)
Schuilend achter de pc
Het digitale tijdperk waarin we leven zorgt ervoor dat je met één druk op de knop voor eigen rechter kan spelen door middel van online shaming, doxing (digitaal vigilantisme) of intimidatie. Zo zien we dat bij de pedojagers veel gebruik wordt gemaakt van sociale media en online chats. (4) Een ander voorbeeld van digitaal vigilantisme zagen we deze zomer bij onze zuiderburen. Afgelopen mei werden daar 18 jongens veroordeeld voor het onopzettelijk laten omkomen van een jongen tijdens zijn ontgroening bij hun studentenvereniging. De opgelegde straffen kwamen in opspraak, doordat velen het ermee oneens waren en de straffen veel en veel te laag vonden. (5) Een bekende Belgische youtuber besloot in een van zijn video’s namen, leeftijden en woonplaatsen van daders en verdachten te onthullen. (6) Dit zette als het ware een trial by media in gang. Hier kan gesproken worden van doxing; het online bekend maken van persoonlijke gegevens om iemand te intimideren. (7) Het wordt voor mensen zo steeds eenvoudiger om voor eigen rechter te spelen, omdat het simpelweg vanachter je computer kan. In Nederland is een wet onderweg die doxing afzonderlijk strafbaar moet gaan stellen. (8)
Burgermoed of eigenrichting?
Het is in Nederland verboden het recht in eigen hand te nemen, maar er zijn twee uitzonderingen. Een verdediging is toegestaan, mits er wordt voldaan aan de vereisten van noodweer dan wel noodweerexces in de zin van artikel 41 Sr. Denk bijvoorbeeld aan een inbraak. Hoever mag het slachtoffer van de inbraak gaan om zichzelf of zijn spullen te beschermen? In veel gevallen beslist het OM dat er gehandeld werd uit noodweer en vindt er geen vervolging plaats, zie bijvoorbeeld de zaak Deurne. In deze zaak schoot de eigenaresse van een juwelierszaak een overvaller dood uit zelfverdediging. Het OM besloot haar niet te vervolgen, omdat zij zichzelf had verdedigd. (9) Vanuit de nabestaanden klonk veel kritiek, want: hoe ver mag iemand gaan bij het verdedigen van zichzelf voordat er sprake is van eigenrichting? Er moet zijn voldaan aan proportionaliteits- en subsidiariteitsvereiste om de grens tussen noodweer en eigenrichting af te bakenen.
Daarnaast kan er ook sprake zijn van een burgerarrest in de zin van artikel 53 Sv. (10) Op grond van dit artikel is elke burger bevoegd om een verdachte aan te houden bij het ontdekken van een strafbaar feit. Dit gaat wel gepaard met veel eisen en voorwaarden. Een daarvan is dat de persoon die wordt aangehouden onmiddellijk moet worden overgedragen aan de politie. (11) Het recht wordt hierdoor niet in eigen handen genomen, omdat de politie het meteen van de burger overneemt.
Tot op zekere hoogte is er ook begrip en soms zelfs waardering voor eigenrichting. Hoewel het doel van de burgers die voor eigen rechter spelen heel nobel kan lijken, aan het eind van de dag wordt in veel gevallen de wet overtreden en zal de rechter moeten beslissen over het lot van de verdachte. Immers, iedereen is onschuldig totdat het tegendeel bewezen is.
redacteur
Isa Bosma
There are no comments yet