Back

Heilig geloof in wetgeving: over geloven en wet(t)en in een democratische rechtsstaat

  • 1 Nov 2023
  • No comments

Expert aan het woord: waar ligt de balans tussen religie en wetgeving?

 

“Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz.” Het zal ons als rechtenstudenten niet onbekend voorkomen, dit is de aanhef voor elke wet. Het is een van de eerste dingen die ons geleerd wordt bij het vak Algemene Rechtswetenschap 1. Hoewel wij deze religieuze tekst herkennen en gebruiken noemt een meerderheid van de Nederland zich niet religieus en gelooft nog maar een derde in een persoonlijke god. Religieuze diensten worden steeds minder bijgewoond. Nederland is sterk geseculariseerd geworden, en in het dagelijks leven lijkt er steeds minder bij de gratie Gods te gebeuren.

Aan het begin van de zomer liet de Minister van Justitie en Veiligheid weten dat religieuze kledingstukken, zoals keppel, kruisje of hoofddoek, niet meer gedragen mogen worden door de politie. Dit verbod leidde tot veel weerstand vanuit de politie, antiracisme coördinatoren en het College voor de Rechten van de Mens. Toch was het een uitvoering van een breed gedragen motie. Dit is slechts een enkel voorbeeld van hoe recht, religie en samenleving met elkaar botsen. Hoe dient de samenleving en de overheid hier mee om te gaan?

Op vrijdag 22 september 2023 heeft prof. mr. dr. Van Sasse van IJsselt een oratie gehouden over het onderwerp van geloof en wetgeving in de democratische rechtsstaat. Een oratie is rede van een hoogleraar die recentelijk benoemd is. Een nieuwe hoogleraar kan benoemd worden als er een leerstoel vrijkomt, wat een ander woord is voor een hoogleraarspost. Een oratie vindt plaats op basis van een leeropdracht

Zou u voor mij kunnen beschrijven hoe de leeropdracht tot stand is gekomen?

De bijzondere leerstoel Recht en Religie bestaat nu ruim 15 jaar. De eerste leerstoelhouder was mijn voorganger prof. mr. dr. Fokko Oldenhuis. Hij heeft zich met enkele collega’s hard gemaakt voor de vestiging van de leerstoel, omdat religie veel interessante en indringende maatschappelijke en juridische vragen oproept. Het is dan een taak van de (rechts)wetenschap om te voorzien in antwoordrichtingen en studenten te onderwijzen in de rijkdom en complexiteit van zo’n vakgebied. Studenten kunnen het vak Recht Religie en Samenleving weer volgen in semester 1B vanaf 15 november.

De bijzondere leerstoel is mogelijk gemaakt door de Stichting Groninger Universiteitsfonds (GUF). Vanwege het emeritaat van mijn voorganger viel de leerstoel vacant. Na een sollicitatieprocedure te hebben doorlopen, ben ik van start gegaan op 1 december 2021. Recent heb ik mijn oratie gehouden om het ambt van bijzonder hoogleraar ook formeel ‘te aanvaarden’ zoals dat dan heet. De bijzondere leerstoel is momenteel ondergebracht bij de vakgroep Algemene Rechtswetenschap en Rechtsgeschiedenis, sectie Algemene Rechtswetenschap. De best denkbare plek voor deze leerstoel. Daarnaast is er nauw contact met de Faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij.

Zou u vervolgens kunnen aangeven wat volgens u het belang van uw onderzoek is?

De vrijheid van godsdienst en levensovertuiging is een fundamenteel onderdeel van onze democratische rechtsstaat. Toch is dit grondrecht de laatste twee decennia regelmatig onderwerp van stevig debat. Daarbij ligt de wetgeving die deze vrijheid waarborgt soms onder vuur (waarom hebben we deze vrijheid nog nodig?) of worden vraagtekens geplaatst bij – op die vrijheid gebaseerde – wettelijke uitzonderingen op algemene regels (waarom is ritueel slachten toegestaan als dieren normaliter moeten worden verdoofd voorafgaand aan de slacht?). Daarnaast levert de vrijheid van godsdienst ook spanning op met andere (grond)rechten zoals het discriminatieverbod, of rijzen vragen naar de grenzen van deze vrijheid in relatie tot de openbare orde en de bescherming van de democratische rechtsstaat. Vanwege het bijzondere en maatschappelijk relevante karakter van dit onderwerp is het in onze pluriforme democratische samenleving van groot belang dat er aandacht is voor deze vragen. Juist ook in tijden van secularisatie, waarin degenen die dit recht wensen uit te oefenen steeds meer tot een minderheid worden. Mijn onderzoek is erop gericht deze ontwikkelingen te duiden en antwoordrichtingen te vinden op deze fundamentele vragen.

Zou u tot een voorspelling kunnen doen voor hoe u verwacht dat religie en de overheid in de toekomst zich verder zullen ontwikkelen in Nederland?

In mijn oratie heb ik aangetoond dat er een aanhoudende druk bestaat op de individuele en collectieve vrijheid van godsdienst en levensovertuiging en daarmee op religieuze tolerantie. Die druk is met name het gevolg van wetgeving die de omgang met religieuze orthodoxie betreft en beoogt de democratische rechtsstaat te versterken en beschermen. Daarbij ondergaat het begrip democratische rechtsstaat een opmerkelijke betekenisverschuiving, die tevens leidt tot een kwetsbare, veranderende relatie tussen overheid en religieuze organisaties. Kort gezegd leiden deze betekenisverschuivingen er vooral toe dat de overheid steeds meer grip en controle op religieuze organisaties organiseert. Dat leidt tot wantrouwen vanuit die organisaties richting de overheid en (daarmee) minder slagkracht van overheid en maatschappelijke (religieuze) organisaties om maatschappelijke problemen aan te pakken of te zorgen voor cohesie in de samenleving. Ik pleit daarom onder andere voor invoering van een Wet overheid en religieuze organisaties en de instelling van een Raad voor godsdienst en levensbeschouwing.

Graag wil ik prof. mr. dr. van Sasse van IJsselt bedanken voor zijn tijd en medewerking aan dit stuk en wens ik hem veel succes met zijn verdere werkzaamheden als hoogleraar.

 

Paul van Sasse van IJsselt is bijzonder hoogleraar recht en religie bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast is hij raadsadviseur bij de Raad van State, raadsheer plaatsvervanger bij het gerechtshof Amsterdam en onderzoeker bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid en het Centrum Religie en Recht van de VU Amsterdam. Hij studeerde rechtsgeleerdheid en wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht en promoveerde aan de VU Amsterdam. Zijn academisch werk is verschenen in vele juridische vaktijdschriften en in geredigeerde boeken bij de uitgevers Ashgate, Boom Juridisch en T.M.C. Asser Press.

redacteur

Lilith van der Stelt

JFV Groningen

About

Categories

Comments

Thank you for your comment. It will be shown after approval.

    There are no comments yet