Grote kans dat ook jij er iedere dag mee te maken krijgt; gezichtsherkenning. Voor het ontgrendelen van menig smartphone is dit inmiddels de gangbare optie. Ook op Schiphol wordt door de douane al enkele jaren gebruik gemaakt van gezichtsherkenning. Waar het in Nederland nog in de kinderschoenen staat, zijn andere landen zoals Rusland en China al een stuk verder met deze techniek. [1] Zijn dit de voortekenen voor de toekomstige toepassing in Nederland, of moeten we ons niet zo druk maken?
Back
Gezichtsherkenning: een gouden feature, of een privacykiller?
- In Casu Blog
- 10 Jan 2022
- No comments
Toepassing in Nederland
In principe is de openbare toepassing van gezichtsherkenning voor identificatie verboden in Nederland. In de Algemene Verordening Gegevensbescherming (hierna: AVG) is namelijk bepaald dat er een verbod geldt voor het verwerken van bijzondere persoonsgegevens. Biometrische gegevens en daarmee ook gezichtsafbeeldingen vallen onder deze bepaling. [2] Er gelden echter twee uitzonderingen op dit verbod. Ten eerste is het gebruik van gezichtsherkenning toegestaan als er uitdrukkelijke toestemming is gegeven door de betrokkene. Ten tweede is het toegestaan als er sprake is van een algemeen zwaarwegend belang dat de toepassing van gezichtsherkenning dient in het kader van beveiligings- of authenticatiedoeleinden. [3] De tweede uitzondering is alleen van toepassing bij instellingen die zware beveiliging vereisen, zoals een kerncentrale.
In Nederland wordt openbare gezichtsherkenning maar mondjesmaat toegepast. Er gelden strenge eisen aan het gebruik van gezichtsherkenning. Het gebeurt over het algemeen alleen in een verticale relaties tussen overheid en burger. Op bedrijfsniveau is gezichtsherkenning echter ook in opmars. Zo is het afgelopen zomer op kleine schaal toegepast bij festivals. [4] Ook heeft begin dit jaar een Nederlandse supermarkt gebruik gemaakt van surveilleren door middel van gezichtsherkenning. Dit naar ongenoegen van de Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP). Hoewel toepassing van gezichtsherkenning op bedrijfsmatig niveau heel ‘handig’ kan zijn is het volgens de AP veelal niet noodzakelijk en daarom is streng toezicht nodig. [5]
Toepassing andere landen
De toepassing van gezichtsherkenning kan zoals gezegd erg ‘handig’ zijn, zo vinden ook de autoriteiten in China en Rusland. In Moskou kan er sinds kort toegang verkregen worden tot de metro door middel van gezichtsherkenning. Het klinkt erg gemakkelijk, maar het heeft zeker zijn keerzijde. Deze software werd bijvoorbeeld gebruikt voor het herkennen van demonstranten tijdens de antiregeringsdemonstraties. Het ‘gemak’ gaat dus gepaard met vergaande surveillance. [6] In China gaat deze grootschalige controle op de burger nog veel verder. Voor het krijgen van twee velletjes toiletpapier is al gezichtsherkenning vereist en bij vele zebrapaden worden verkeersovertreders publiek geshamed, en geregistreerd in een database. [7]
Niet gek dat er in het Mandarijn geen vertaling voor het woord ‘privacy’ bestaat. [8] Nu weten we natuurlijk dat deze landen vaker mensenrechten aan de kant schuiven. Maar ook in bepaalde landen in Europa, waar art. 8 Europees Verdrag van de Rechten van de Mens het recht op een privéleven beschermt, wordt gezichtsherkenning meer toegepast dan in Nederland. Zo wordt in Schotland sinds kort door meerdere scholen gebruik gemaakt van gezichtsherkenning bij het betalen in de schoolkantines. Dit naar ongenoegen van vele ouders. [9]
‘Het klinkt erg gemakkelijk, maar het heeft zeker zijn keerzijde.’
Toekomstperspectief
Onder de huidige regelgeving is de toepassing van gezichtsherkenning in Nederland dus lastig uitvoerbaar. Het is echter aannemelijk dat de gebruiksvoordelen van gezichtsherkenning in de toekomst zullen toenemen, met het oog op technologische vooruitgang. Waar aan de ene kant geluiden klinken om verdere toepassing mogelijk te maken, zijn er aan de andere kant partijen die de verdere regulering van dit fenomeen verzoeken met het oog op privacyregulering. [10]
Er zijn kortweg acht mogelijkheden om gezichtsherkenning aan te pakken: een totaalverbod, voorafgaande goedkeuring, gediversifieerde aanpak, speciaal regelgevend kader voor gezichtsherkenning, controle achteraf, gedragscodes en certificering, bewustwording en gedoogbeleid. Iedere vorm van regulering zal ik kort bespreken. [11]
– De overheid kan ervoor kiezen om een totaalverbod op openbare gezichtsherkenning uit te vaardigen. Het is dan duidelijk dat er een lijn wordt getrokken en er zijn op dit moment nog weinig gevolgen. Ook de European Data Protection Board, samen met de privacy toezichthouders van de lidstaten van de EU pleiten voor een verbod op gezichtsherkenning. [12]
– Er kan ook worden gekozen voor een systeem van voorafgaande goedkeuring. In dat geval zal de AP voor ieder gebruik van gezichtsherkenning vooraf toestemming moeten geven. Hiervoor zouden dan richtsnoeren kunnen worden uitgevaardigd.
– Verder bestaat er het systeem van de gediversifieerde aanpak. In dit geval wordt er wettelijk expliciet aangegeven welke toepassingen van gezichtsherkenning wel en welke niet zijn toegestaan.
– De Nederlandse wetgever heeft de mogelijkheid om speciaal aanvullende regelgeving uit te vaardigen op het gebied van gezichtsherkenning. [13] Hierin kunnen concrete regels worden opgesteld over het gebruik van gezichtsherkenning.
– Daarnaast kan er gebruik worden gemaakt van controle achteraf. In dit geval zal het regelgevende kader niet worden uitgebreid. De AP kan dan op eigen initiatief, of door middel van een klachtprocedure controle uitvoeren.
– Gedragscodes kunnen ook worden gebruikt voor de regulering van gezichtsherkenning. In dit geval dienen er per sector gedragscodes worden opgesteld. Elke sector krijgt dan zijn eigen toezichthoudende orgaan.
– Bewustwording is ook een vorm van regulering en wordt momenteel ook toegepast. [14] In dat geval wordt er toelichting gegeven door de AP, of andere privacy professionals. De bevolking en bedrijven worden dan bewust gemaakt van de valkuilen van het gebruik van gezichtsherkenning.
– Ten slotte kan er nog gekozen worden voor een gedoogbeleid. Voor een bepaalde tijd zal gezichtsherkenning dan gedoogd worden, om dit vervolgens te evalueren. Dan kunnen de nadelen en de voordelen tegen elkaar worden afgewogen. [15]
Conclusie
Welke richting we als Nederland we gaan inslaan is nog niet duidelijk. Vooralsnog lijkt de AP strenge vereisten te stellen voor het gebruik van gezichtsherkenning. De Europese toezichthouders zijn samen zelfs voor een algemeen verbod op gezichtsherkenning.
Er zitten echter aan gezichtsherkenning ook vele voordelen met betrekking tot gebruiksgemak. Het zal door technologische ontwikkeling op steeds meer situaties toepasbaar zijn. Eén ding is zeker: er moet worden gekozen voor een andere aanpak.
Door: Marijn de Ruiter