Het is een relatief nieuw onderdeel van het notarieel instrumentarium, doch een zeer populaire: het levenstestament. Gemiddeld ondertekenen notarissen ruim 50.000 levenstestamenten per kwartaal. (1) In de (juridische) praktijk is men doorgaans tevreden met dit notariële product, echter is het levenstestament niet volmaakt en ook niet geheel onomstreden. (2) Wat houdt een levenstestament in? Wat is haar rol in de praktijk? En wat zijn mogelijke verbeterpunten?
Back
De levensloop van het levenstestament
- 1 May 2024
- No comments
De geboorte van het leven(stestament)
Het levenstestament is in Nederland bijna volwassen. Het levenstestamentaire zaadje is geplant in de (estateplanning)praktijk in 2006. (3) Enkele Europese zusterstaten kenden al wel een soortgelijk notarieel product, maar Nederland had nog geen tweelingzusje. (4) Vanuit het kantongerecht kwam de ‘wens’ voor het levenstestament. Het kan fungeren als aanvulling op c.q. invulling van de bij wet geregelde beschermingsmaatregelen als het (meerderjarigen)bewind, het mentorschap en de curatele. Deze handschoen is opgepakt door twee notariële beroepsverenigingen: het Genootschap van Estate Planners (GEP) en de vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN). (5) Zij kunnen zich zodoende ouders van het levenstestament noemen.
Geboortenaam
Maar wat houdt een levenstestament in? Om met een belangrijke – maar vaak verwarrende – (notariële) open deur te beginnen: het levenstestament is geen testament. Waar laatstgenoemde effect sorteert na het overlijden, speelt het levenstestament juist een rol bij leven. Het levenstestament is een (on)herroepelijke volmacht waarin de volmachtgever – in jargon levenstestateur – anticipeert op (mogelijke) toekomstige wilsonbekwaamheid. Mocht zich dit voor gaan doen, dan wijst de levenstestateur specifieke gevolmachtigden aan – bijvoorbeeld partner en/of kinderen – die bepaalde (vermogensrechtelijke en/of medische) zaken in diens naam mogen uitoefenen. Deze kunnen zodoende de belangen van de levenstestateur zo goed als mogelijk behartigen, als deze om welke reden (al dan niet tijdelijk) wilsonbekwaam is.
Vermogensrechtelijke opvoeding
Het levenstestament kent verschillende gedaanten. Zo kan het algeheel of beperkt zijn, herroepelijk of onherroepelijk en vermogensrechtelijke, medische (of beide) bevoegdheden kennen. Ruim 90 procent kent zowel een vermogensrechtelijk als medisch deel. (6) Het eerstgenoemde onderdeel behelst bijvoorbeeld bevoegdheden met betrekking tot het beheer van de financiën (bankzaken, beleggingen, safeloketten), de woning, de mogelijkheid tot het doen van schenkingen. Naast het bepalen van de bevoegdheden kan de levenstestateur ook specifieke wensen en grenzen opnemen ten aanzien van deze bevoegdheden. Bijvoorbeeld ten aanzien van het borgstellen van levenstestateur, toegang tot (mail)accounts, het verkopen van de woning, het doen van schenkingen, het bedrag daarvan en de begiftigde(n) De volmachtgever plaatst met een levenstestament voortijdig de (vermogensrechtelijke) piketpaaltjes, en heeft zodoende ook ten tijde van (tijdelijke) wilsonbekwaamheid de touwtjes in handen.
Medische opvoeding
Naast voornoemd vermogensrechtelijk deel kent het levenstestament meestal ook een medisch deel. Hierin wijst de levenstestateur (medisch) gevolmachtigden aan – waarbij afgeweken kan worden van de vermogensrechtelijke gevolmachtigden – die zorgzaken mogen regelen in het geval zij daartoe zelf niet meer in staat is. Deze bevoegdheden behelzen bijvoorbeeld het nemen van (para)medische beslissingen, toegang tot (informatie van) medisch specialisten en specifieke zorgvoorschriften; bijvoorbeeld een behandelverbod, een non-reanimatieverklaring of een euthanasiebepaling. Laatstgenoemde bepaling is in de praktijk niet geheel onomstreden – zoals aangekaart door de Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE). (7) Een euthanasiebepaling an sich blijkt in de praktijk niet (altijd) afdoende voor het doorlopen van een euthanasieproces. Het primaat voor de beslissing ligt bij de huisarts; van essentieel belang blijft om met laatstgenoemde een (toekomstige) euthanasiewens (frequent) te bespreken.
Wettelijke grondslag
Het levenstestament kent (nog) geen grondslag in de Nederlandse wet; allicht door haar jonge leeftijd. Daardoor leeft het parallel naast het eerdergenoemde wettelijke instrumentarium van de kantonrechter: de curatele, het beschermingsbewind en het mentorschap. (8) Dit terwijl een levenstestament hieraan invulling kan geven of zelfs buitengerechtelijk kan vervangen. Dit kan zodoende een welkome afname van werkdruk zijn voor de rechtspraak. Voorts kan een wettelijke voorrangsregel ook het onbevredigde gevoel voorkomen indien een kantonrechter een ander dan levenstestateur beoogd heeft benoemd.
Het levenstestament nadert haar adolescentie. Waar het tot op heden een prima functionerend en populair gebleken kind is, heeft het levenstestament nog verbeterpunten. Op vermogensrechtelijk vlak lijkt het levenstestament zich goed te ontwikkelen en ook aan te passen aan (digitale) ontwikkelingen – zoals een echte gen Z-er betaamt. Op medisch gebied is dit grotendeels ook het geval, maar blijkt de praktijk ietwat weerbarstiger. Het is aan de notaris om hier aandacht aan te bestijden tijdens het voorlichten van de levenstestateur. Voor de wetgever de schone taak om voor het levenstestament de juiste wettelijke koppeling te regelen; zodat het levenstestament een goede twintiger jaren tegemoet gaat.
Redacteur
Bas Timmerman
1. Factsheet Testamenten (CTR, CLTR en Arert) Januari 2022 Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie https://www.knb.nl/stream/factsheet-testamenten-januari-2022
2. https://nos.nl/artikel/2515076-aantal-levenstestamenten-groeit-snel-maar-ze-zijn-niet-onomstreden
3. KWEP 2013/63, Het levenstestament, een nieuwe ontwikkeling.
4. Onder andere Belgie (buitengerechtelijke bescherming), Frankrijk (mandat de protection future) en Zwitserland (Vorsorgeauftrag).
5. KWEP 2013/63, Het levenstestament, een nieuwe ontwikkeling.
6. Factsheet Testamenten (CTR, CLTR en Arert) Januari 2022 Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie https://www.knb.nl/stream/factsheet-testamenten-januari-2022
7. https://nvve.maglr.com/relevant-04-2023/notaris-is-onnodig-en-zinloos-bij-medische-wilsverklaring
8. WPNR Boekenreeks, Het levenstestament, nader verfijnd.
There are no comments yet